Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2015, Qupperneq 52

51
verulegir vextir bréfanna voru langt umfram lögboðið hámark. Það liggur
því fyrir að ákvæði hinna gömlu dönsku laga frá 1890 um 6% hámarksvexti
á veðtengdum lánum reistu vaxtaþak er lá neðar en nam raunverulegum
markaðskjörum íslenskra fasteignaskuldabréfa. Þessa staðreynd virðast
landsmenn hafa neitað að viðurkenna þar sem með sk. Okurlögum sem
sett voru árið 1933 var ekki aðeins hið gamla danska vaxtaþak áréttað held-
ur voru vaxtaákvæðin einnig látin ná til óveðtengdra lána líkt og víxla með
persónulegri ábyrgð sem máttu aðeins bera 8% vexti að hámarki.
Þannig urðu okurlögin til þess að íslenskir húsbyggjendur lentu í hinum
mestu vandræðum með lánsfjármagn með eða án veðs. Fólk gat fengið lán
upp að 40% af fasteignamati nýbygginga frá Veðdeild Landsbankans en
sá böggull fylgdi skammrifi að lánið var ekki greitt út í hönd. Þess í stað
fékk fólk afhent skuldabréf með hinni löglegu vaxtakröfu 5–5½% sem
síðan varð að koma í verð og var ómögulegt nema með 25–30% afföllum
af höfuðstól. 45 Þannig var hið raunverulega fjármagn sem húsbyggjendur
fengu í hendurnar eftir sölu skuldabréfanna aðeins 30% af fasteignamati
en ekki 40%. Síðan var nær ómögulegt að fá fjármagn úr bankakerfinu á 2.
veðrétti til þess að bæta á hið nauma lán Veðdeildarinnar. Húsbyggjendur
urðu að reiða sig á sjálfsaflafé, frændur, vini og kunningja til þess að afla
viðbótarfjár og – ef ekki vildi betur til – leita til okurlánara.
Hins vegar höfðu okurlögin mun víðtækari áhrif er náðu langt út fyrir
húsnæðismarkaðinn. Hafa ber í huga að Veðdeildarbréf Landsbankans
voru ríkistryggð og afföllin fólu í raun í sér að vaxtakjör íslenska ríkisins á
frjálsum markaði hér innanlands voru hærri en nam lögboðnum hámarks-
vöxtum. Í fjármálafræðum er venja að tala um ríkisvexti sem áhættulausa
vexti (e. risk free rate) sem mynda grunn undir vaxtakjörum allra ann-
arra aðila á fjármagnsmarkaði. Það liggur því fyrir að ákvæði hinna gömlu
dönsku laga frá 1890 um 6% hámarksvexti á veðtengdum lánum er voru
miðuð við danska myntkerfið reistu vaxtaþak er lá neðar en áhættulausir
vextir íslenska myntsvæðisins. Því er ekki að undra að okurlögin gátu ekki
gilt um verðbréfaviðskipti. Þá hefði frjáls sala á ríkistryggðum bréfum
verið ómöguleg, eins og reyndar segir með skýrum hætti í skýrslu okur-
nefndar og áður er á minnst. Þannig var jafnframt opnuð mjög stór glufa
fyrir starfsemi óformlegs lánakerfis með víxlaútgáfu á gráu svæði á milli
lánaviðskipta og verðbréfaviðskipta.
45 Sjá Aron Guðbrandsson, Um lán til bygginga. Húsakostur og híbýlaprýði, Reykjavík:
Mál og menning, 1939.
OKURMÁLiN Í AUSTURSTRæTi