Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2015, Blaðsíða 69

68
verðið, til dæmis ef framboð er mikið af sambærilegum vörum eða ef varan
sem um ræðir er ekki nauðsynjavara heldur eitthvað sem neytandinn getur
auðveldlega verið án. Á hinn bóginn getur seljandi með einokunarstöðu
fengið afar hátt verð fyrir vöru sem er neytandanum mjög mikilvæg. Ljóst
er því að aðstæður geta komið talsvert við sögu við ákvörðun verðs og
þannig er villandi að segja að verðið sem varan selst á sé aðeins mælikvarði
á innra gildi hennar. Peningar eru með öðrum orðum ekki áreiðanlegur
mælikvarði á slíkt. Og hvað ef við rifjum aftur upp það sem minnst var á í
byrjun, fórnarkostnaðinn sem getur legið að baki vörunni án þess að birt-
ast með nokkrum hætti í verðlagningu?
Að vinna eða að vinna ekki
Hvað er það þá sem peningar standa fyrir? Í hverju felst gildi þeirra og
hvað mæla þeir? Fram að þessu hefur áherslan verið á notkun peninga sem
greiðslu fyrir hluti og ekki nema óbeint talað um greiðslu fyrir vinnu. Það
stendur til bóta. Minnst hefur verið á vinnu að því leyti að hún auki gildi
hlutar en oft eru peningar notaðir beint sem greiðsla fyrir vinnu. Þannig er
ein af stóru kenningunum um gildi peninga hin svokallaða vinnuverðgild-
iskenning. Hún á raunar við hvort sem um er að ræða gildi vöru sem greitt
er fyrir eða gildi peninganna sjálfra: Hugmyndin er í grófum dráttum sú
að gildið ráðist af því vinnuframlagi sem liggur að baki vöru eða launa-
greiðslu. Launagreiðsla er þá í raun greiðsla fyrir framleiðslu á afurð með
tiltekið gildi. Sem dæmi um hagfræðinga sem aðhylltust vinnuverðgild-
iskenningar af einhverju tagi fyrr á tímum má nefna Adam Smith, david
Ricardo og Karl Marx.
Sú hugsun að peningar séu með einum eða öðrum hætti eitthvað sem
kemur í stað vinnu birtist með ýmsum hætti og mjög víða. Hugmyndin
um gildi peninga á formi vinnu kemur til dæmis skýrt fram í svæðisbundn-
um samfélagsgjaldmiðlum sem bera nafnið 'hour', til að mynda „Atlanta
Hours“, „Baltimore Hours“, „Boise Hours“, „ithaca Hours“, „Houston
Hours“ og „Madison Hours“ á samnefndum stöðum í Bandaríkjunum.
Viðkomandi gjaldmiðlar byggja allir á því að ein „stund“ jafngildi einni
vinnustund og sé þannig fáanleg sem laun fyrir eina klukkustund af vinnu
og fyrir gjaldmiðilinn er svo hægt að versla hjá kaupmönnum innan svæð-
isins sem samþykkt hafa að taka við honum.
Þetta kann að hljóma nokkuð sanngjarnt og í samræmi við einhverja
grundvallarhugmynd sem við virðumst hafa um peninga. Oftast er gengið
eyJa M. BRynJaRsdóttiR