Skagfirðingabók - 01.01.2002, Page 93

ÞÁ SKÚLI VAR YFIRVALD SKAGFIRÐINGA
Þeir vildu gjarnan vita hvaða boðskap íslenskir klerkar hefðu
að flytja söfnuðum sínum úr prédikunarstóli og hvernig þeir sjálf-
ir héldu góða og kristilega siðu. Einnig vildu þeir forvitnast
um lestrarkunnáttu sóknarbarna og hversu vel prestar sinntu
fræðslumálum. I skýrslu þeirra kom fram að læsi var mest á
Norðurlandi, þar sem meira en helmingur fólks gat lesið, og
áhrifin af prentverki og menntunarstarfsemi á Hólum voru
sterkust, en Skálholtsstifti kom lakar út. Þó verður að taka
tillit til þess að sóknirnar voru misjafnar innan biskups-
dæmanna og lestrarkunnátta fór mjög eftir barnafræðslu ein-
stakra presta. Mun auðveldara var fyrir klerka að svíkjast um
í sumum hinna fjarlægari kima Skálholtsstiftis, en í hinum
þéttbýlu sveitum Norðurlands. Skýrslan sýnir einnig hversu
vanþakklátt starf það var að vera sálnahirðir á Islandi. Einn
prestur á Austurlandi átti þá ósk heitasta að fá mann í dyra-
vörslu þegar hann messaði svo sóknarbörnin hættu að rápa út
og inn úr kirkjunni. Annan prest vildu sóknarbörnin láta setja
af fyrir galdra, en einhver rúnablöð höfðu sést hjá honum.
Harboe tók því víðsfjarri að setja slíkan kunnáttumann af.
Hinn þriðji prestur var talinn svo fáfróður að Harboe vildi þeg-
ar setja hann af, en söfnuðurinn baðst griða fyrir hans hönd því
að hann var - þrátt fyrir að geta ekki prédikað - vel látinn í
sókninni og hélt hann því embætti.
Eftir fjögurra ára Islandsdvöl héldu Jón Þorkelsson og
Harboe aftur utan 1745 og á næstu árum komu frá þeim ýmsar
tilskipanir og reglugerðir um kristnihald hérlendis sem færðu
marga hluti til betri vegar. Þeir gerðu aftur á móti útlægar
þjóðlegar skemmtanir ýmiss konar sem þóttu skapa léttúð og
spilla siðferði fólks. Þá féllu niður nokkrir gamlir helgi- og há-
tíðisdagar íslenskir, en helgihald hérlendis átti að líkjast sem
mest því sem tíðkaðist í Danmörku. Jón Þorkelsson var efnað-
ur maður og með lærðustu Islendingum á sínum tíma. Hann
barðist fyrstur fyrir því að innflutningur á brennivíni yrði
bannaður. Aflaði það honum lítilla vinsælda. Uppfræðsla barna
91