Skagfirðingabók - 01.01.2002, Page 169
ELDJÁRNSÞÁTTUR
Hólum vera 16 talsins eftirleiðis og áttu allir að njóta skóla-
styrks, svokallaðrar „ölmusu“. Af skrám Halldórs Hjálmars-
sonar konrektors um nýinnritaða pilta 1755—1801 er þó aug-
ljóst að skólasveinar hafa oftast verið miklu fleiri.65 Fyrir því
lögðu flestir þeirra með sér til viðbótar ölmusukostinum, en
hann var: Harðfiskur, smjör og brauð í format og venjulega
heitur réttur í eftirmat, til að mynda grautur eða soðning.66
Tveir piltar sváfu saman í hverju rúmi, nutu þannig hitans
hvor af öðrum, og skyldu hafa undirsæng úr vaðmáli fyllta með
heyi, sinn fiðurkoddann hvor, einar vaðmálsrekkjuvoðir saman
og eina ábreiðu.67 Um fiðursængur og léreftsver, eins og hjá
kennurunum, var ekki að ræða. Vitanlega hafa líka oft orðið
vanefndir á viðurgjörningi við skólapilta ekki síður en við
kennarana.
Þrátt fyrir gríðarlega örðugar aðstæður braust Gísli í því á
fyrstu árum sínum í biskupsembætti að láta reisa nýja dóm-
kirkju á Hólum, steinkirkjuna sem þar stendur enn. Fjár til
kirkjubyggingarinnar var m.a. aflað með álögum á kirkjur í
Danmörku og Noregi og almennri söfnun þar í löndum og
norðlenskir bændur voru skyldaðir til að vinna kauplaust við
bygginguna eða útvega verkamenn í sinn stað. Olli þetta mikl-
um kurr á meðal búandkarla, kölluðu þetta ólög og þversköll-
uðust sem þeir máttu. Skagfirðingar stóðu öðrum Norðlend-
ingum síst að baki í þvermóðsku og kom Jón Snorrason sýslu-
maður þeirra litlu tauti við þá, var gæflyndur og óskörulegur
og hlaut alvarlegar áminningar fyrir dugleysi sitt í bréfum frá
Magnúsi Gíslasyni amtmanni.68 Svo fór þó að lokum að dóm-
kirkjan komst upp, turnlaus að vísu, og var vígð þann 20. nóv-
ember 1763.
Eins og nærri má geta voru helstu fyrirmenn stiftisins við-
staddir þessa hátíðlegu athöfn. Gísli biskup annaðist vígsluna
sjálfur „af predikunarstól með predikun, bænum og blessan
samt nokkrum nýjum lofsálmum" og lagði út af spádómsbók
Jesaja: „Ég vil gleðja þá í mínu bænahúsi og þeirra fórnir og
167