Orð og tunga - 01.06.2017, Qupperneq 7

Formáli ritstjóra
Kallað var eft ir greinum í þennan árgang Orðs og tungu með þeim
orð um að greinar um íslenskt mál og málsamfélag á 19. öld yrðu sér-
staklega vel þegnar að þessu sinni. Hér er því um þemaheft i að ræða
enda þótt einnig hefði verið velkomið að senda inn til mats greinar
um önnur efni. Innsendar greinar fj ölluðu fl estar um íslenskt mál og
málsamfélag á 19. öldinni og voru fi mm þeirra valdar úr og eru hér
gefnar út. Nokkur handrit bárust um önnur efni og var ákveðið að
veita að þessu sinni rúm fyrir tvær greinar sem tengdust ekki beint
þema heftisins.
Grein Öldu B. Möller um íslenskukennslu í Bessastaðaskóla 1806–
1846 og á fyrstu árum Reykjavíkurskóla lýsir rannsókn sem Alda
gerði á frumgögnum um skólastarfið og þá móðurmálskennslu sem
þar fór fram. Alda segir m.a. frá því að Danir hafi frá upphafi hugs-
að sér að íslenskukennsla í Bessastaðaskóla yrði sambærileg móð ur-
málskennslunni í dönskum skólum. Þegar Reykjavíkurskóli tók til
starfa efldist íslenskan sem kennslugrein.
Í grein Ástu Svavarsdóttur, um tengsl íslensku og dönsku á
19. öld og áhrif þeirra, er rýnt í erlend áhrif á íslenskan orðaforða,
annars vegar með samfélagsaðstæður og viðhorf í huga og hins vegar
beinlínis út frá því hvernig málið er notað í textum frá þessum tíma.
Niðurstöður Ástu benda ekki til þess að hin erlendu áhrif á íslensku
19. aldar hafi verið eins djúpstæð og ætla mætti af ummælum sem
ýmsir létu falla á þeim tíma.
Haraldur Bernharðsson fjallar um nokkur málfarsatriði í skáld-
sögunni Pilti og stúlku, annars vegar í útgáfunni 1850 og hins vegar
1867. Með samanburðinum leiðir Haraldur fram tvö stig málstaðalsins
sem var í mótun, ásamt því að setja ævi og ritstörf Jóns Thoroddsens í
samfélagslegt samhengi. Jafnframt leiðir Haraldur rök að því að sakir
tunga_19.indb vii 5.6.2017 20:27:27