Orð og tunga - 01.06.2017, Qupperneq 40

30 Orð og tunga
Sveinbjarnar Egilssonar 1968:76). Reyndist það orð að sönnu því að
Hall dór kenndi íslensku í nær hálfa öld með aðeins árs hléi, veturinn
1849–1850.18
Halldór Kr. Friðriksson (1819–1902) útskrifaðist úr Bessastaðaskóla
1842 og fór þá til Kaupmannahafnar til náms í guðfræði en lauk ekki
embættisprófi. Þar fékkst hann mjög við fornfræði og málfræði og
vann nokkur ár að íslenskri orðabók Cleasby. Ytra starfaði hann einn-
ig mikið með Fjölnismönnum og var ábyrgðarmaður tveggja síðustu
árganga blaðsins. Auk kennslunnar sinnti hann margvíslegum öðr um
embættisstörfum, var lengi alþingismaður og bæjarfulltrúi í Reykja-
vík, formaður landsbókasafnsnefndar og forseti Búnaðarfélags suð-
ur amtsins, svo að fátt eitt sé nefnt (Jón Þorkelsson 1947:415–435).
Halldór kenndi alla tíð íslensku og lengi þýsku, dönsku, ensku
og landafræði. Í öllum kennslugreinum kostaði hann kapps um að
hafa námsbækur á íslensku og ýmist þýddi þær eða samdi sjálfur.
Hann þótti strangur kennari og sagt var að betra hefði verið að læra
réttritun hans vel ef menn vildu ná árangri í íslenskum stíl og vissara
var einnig að forðast dönskuslettur og önnur erlend áhrif í textum
(Jón Þorkelsson 1947:420, 434). Halldór er líklega þekktastur fyrir að
koma á reglufestu í íslenskri réttritun sem hann kenndi alla tíð og
nefnd hefur verið skólastafsetningin en með íslenskukennslu sinni
og skrifum um málfar er hann talinn hafa haft meiri áhrif en flestir
aðrir á íslenska málhreinsun allan síðari hluta 19. aldar (Kjartan G.
Ottósson 1990:95–98).
Halldór tók saman efni í Islandsk Læsebog sem út kom 1846 og var
hún ætluð Dönum sem áhuga höfðu á íslensku enda voru allmargir
Danir hjá honum í íslenskunámi. Í formála bókarinnar var yfirlit um
íslenska málfræði eftir Halldór og var það notað við íslenskukennslu
í Reykjavíkurskóla á fyrstu árum hans, eins og áður var getið, og er
fyrsta bókin um íslenska málfræði sem vitað er að kennd hafi verið í
skólum hérlendis. Síðar skrifaði Halldór bókina Íslenzkar rjett rit un ar-
reglur (1859) og loks samdi hann og gaf út bókina Íslenzk mál mynda-
lýsing (1861). Allar voru þessar bækur notaðar til kennslu en mest og
lengst hin síðasttalda.
18 Þann vetur sótti Halldór konuefni sitt til Danmerkur og vann að útgáfu íslenskra
fornsagna í Kaupmannahöfn.
tunga_19.indb 30 5.6.2017 20:27:33