Orð og tunga - 01.06.2017, Page 62

52 Orð og tunga
[...] eins og hvervetna annarstaðar í Reykjavík, [voru] danska
og íslenska í svörnu fóstbræðralagi, og einginn maður, nema
Sigríður ein, mælti þar svo orð einu atkvæði leingra, að ekki
væri annaðhvort með dönskum hala eða höfði, enn að öðru
leiti íslenskt.
Í sögunni er víða vikið að málinu í bænum, aldrei á jákvæðum nótum,
og í sumum samtölum sögupersóna er líkt eft ir því með málblöndun
og misvel aðlöguðum tökuorðum. Sagan ber vitni neikvæðu viðhorfi
bæði gagnvart erlendum áhrifum í Reykjavíkurmáli og lífshátt um
bæjarbúa. Erfi tt er að segja hvort hún endurspeglar viðtekin viðhorf
í samfélaginu en ekki er ólíklegt að svo sé því höfundur hennar bjó
aldrei sjálfur í bænum og hefur því tæplega þekkt Reykjavík og
reykvískt tungutak vel af eigin raun. Bókin varð vinsæl og víðlesin
svo ekki er ósennilegt að hún hafi sjálf stuðlað að þeirri ímynd að 19.
aldar mál hafi verið undir miklum dönskum áhrifum, sérstaklega í
Reykjavík.
Athyglisvert er hversu mjög erlend máláhrif og þétt býlismyndun
er spyrt saman í þeim heimildum sem hér hefur verið vísað til.
Viðhorf samtímamanna til hvors tveggja voru almennt ekki jákvæð.
Bæir höfðu á sér illt orð, bæði vegna drykkjuskapar og lausungar sem
þar ríkti og vegna togstreitu sem snemma skapaðist milli þétt býlis
og dreifb ýlis. Klemens Jónsson rekur í Reykjavíkursögu sinni óglæsi-
legar lýsingar ýmissa samtímamanna á bæjarlífi nu í upphafi 19. aldar
en hann sá þó ástæðu til þess að hefja þá umfj öllun með fyrirvara:
„auðvitað verður að taka þeirri lýsingu með varúð [...] en þá eins
og reyndar jafnan var mönnum, einkanlega þeim eldri, meinilla við
alla nýbreytni og fyrirdæmdu hana með sterkustu orðum“ (Klemens
Jónsson 1929 I:180). Um miðja öldina barðist Stefán Gunnlaugsson
ekki bara gegn erlendum máláhrifum, eins og áður hefur verið rak-
ið, heldur líka drykkjuskap og hangsi í bænum (1929 I:99) en bæjar-
bragurinn virðist hafa skánað eft ir því sem bænum óx fi skur um
hrygg þegar leið á öldina (Klemens Jónsson 1929 II). Óhætt virðist
að gera ráð fyrir því að erlend máláhrif hafi í raun verið meiri í
kaupstöðum en til sveita þar sem bæjarbúar voru almennt í meiri og
nánari snertingu við útlendinga en sveitafólk. Danir, sem sett ust að á
Íslandi á 19. öld, voru fl estir kaupmenn, iðnaðarmenn og sérfræðingar
á ýmsum sviðum og vegna starfa sinna bjuggu þeir yfi rleitt í þéttbýli,
fl estir líklega í Reykjavík. Lífshættir og atvinnuvegir í þéttbýli fólu
í sér miklar breytingar frá hinu hefðbundna bændasamfélagi sem
tunga_19.indb 52 5.6.2017 20:27:37