Orð og tunga - 01.06.2017, Side 75

Ásta Svavarsdóttir: „annaðhvort með dönskum hala eða höfði“ 65
af hverjum 10 þúsund lesmálsorðum, annars vegar í ritstjórnartextum
og hins vegar í auglýsingatextum, árin 1875 og 1900.
Mynd 4. Samanburður á hlutfallslegum fj ölda dæma um nýleg aðkomuorð í megin-
máli (ritstjórnartexta) og auglýsingum í Ísafold og Þjóðólfi 1875 og 1900 (hlutfall af
hverjum 10.000 lesmálsorðum í hvorri tegund undirtexta fyrir sig).
Dökku súlurnar eru nokkurn veginn jafnháar og það sýnir að árið
1875 var svipað hlutfall aðkomuorða í meginmáli og í auglýsingum,
rúmlega 0,2% eða 22–24 af hverjum 10 þúsund lesmálsorðum í hvorri
textagerð um sig. Árið 1900 var aft ur á móti verulegur munur á
hlutfallslegum fj ölda dæma í þessum tveimur textagerðum eins og
ljósu súlurnar sýna. Í auglýsingum voru þá að jafnaði 230 slík orð í
hverjum 10 þúsund lesmálsorðum (2,3%) en einungis 140 í megin-
málinu (1,4%). Hlutfallsleg fj ölgun dæma um aðkomuorð frá 1875 til
1900 varð því öll í auglýsingum ef marka má þessi tvö blöð.
Niðurstöðurnar hníga því allar í sömu átt : Um aldamótin 1900
vógu auglýsingar þyngra í blaðatextum en aldarfj órðungi fyrr og á
sama tíma fór nýlegum aðkomuorðum fj ölgandi í textunum í heild.
Sú fj ölgun kemur fyrst og fremst fram í auglýsingum, hvort sem
litið er til skiptingar dæmanna milli auglýsingar- og ritstjórnartexta
(sbr. t.d. Mynd 3) eða hlutfallslegs fj ölda dæma um slík orð í hvorri
textagerð fyrir sig (sbr. Mynd 4).
En af hverju stafar þessi munur? Nærtækasta skýringin er sú að
hátt hlutfall aðkomuorða í auglýsingum tengist hlutverki og eðli
slíkra texta. Mörgum þeirra er fyrst og fremst ætlað að kynna og vekja
athygli á vörum (og fá lesendur til að kaupa þær). Vörutegundir,
sem auglýstar voru í 19. aldar blöðum, hafa margar hverjar verið
nýlunda á Íslandi og heiti þeirra átt u sér gjarnan erlendan uppruna
enda vörurnar innfl utt ar. Það þarf því ekki að koma á óvart að nýleg
tunga_19.indb 65 5.6.2017 20:27:40