Orð og tunga - 01.06.2017, Side 99

Haraldur Bernharðsson: Jón Thoroddsen og málstöðlun 19. aldar 89
(Guðmundur Jónsson og Magnús S. Magnússon 1997:49) svo að þá
hefur verið prentað eitt eintak á hverja 58 íbúa. Það verður að teljast
mjög stórt upplag miðað við mannfj ölda og jafngildi þess að prentuð
væru 5.500 eintök fyrir 320.000 manna samfélag nútímans en aðeins
allra mestu metsölubækur eru prentaðar í svo stóru upplagi. Til sam-
an burðar má nefna að 1841 var Biblían prentuð í Viðey í 1.400 eða
1.500 eintökum og í Reykjavík 1859 í 2.000 eintökum (Már Jónsson
2016c:162).
2.6 Samantekt
Hér verða bornar saman tvær fyrstu útgáfurnar á Pilti og stúlku Jóns
Thoroddsens, frumútgáfan frá 1850 (hér eft ir stytt PS 1850) og endur-
skoðuð útgáfa frá 1867 (hér eft ir stytt PS 1867). Jón Thoroddsen til-
heyrði menntaðri yfi rstétt Íslands um miðbik nítjándu aldar. Hann
um gekkst fl esta þá menn sem áhrifamestir voru í mótun íslenskrar
mál stefnu á þeim tíma og var í kjöraðstöðu til að fylgjast með umræðu
um íslenskt mál og taka þátt í henni. Ótrúlegt er að Jón hefði látið
frá sér fara bækur sem mjög brytu í bága við þau málviðmið sem þá
voru í mótun (þótt augljósar prentvillur í fyrri útgáfunni séu reyndar
furðulega margar). Þessar tvær útgáfur á Pilti og stúlku endurspegla
því tvö stig þess málstaðals sem þarna var smám saman að verða til.
Skáldsagan Piltur og stúlka naut feiknarlegra vinsælda og var prentuð
í mjög stóru upplagi miðað við mannfj ölda. Ástarsaga tveggja ung-
menna höfðaði vafalaust mun betur til barna, unglinga og ungs fólks
en aðrar tiltækar ritmálsfyrirmyndir á borð við guðsorðaprent (til
dæmis Biblíuna eða Vídalínspostillu), frétt ablöð og tímarit eða mál-
fræði bækur. Hún hefur verið lesin aft ur og aft ur og þannig haft veru-
leg áhrif á máltilfi nningu þjóðarinnar og fest í sessi það mál sem þar
birtist.
3 Stafsetning
Stafsetningin á PS 1850 er í öllum meginatriðum sú stafsetning sem
algengust var á íslensku prentmáli á fyrri hluta nítjándu aldar eða
að minnsta kosti frá um 1820. Rasmus Kristján Rask, einn aðalhvata-
maðurinn að stofnun Hins íslenska bókmenntafélags og fyrsti forseti
þess, lagði drjúgan skerf til mótunar þeirrar stafsetningar, ekki síst
með Lestrarkveri handa heldri manna börnum 1830. Tilbrigði af henni
tunga_19.indb 89 5.6.2017 20:27:45