Orð og tunga - 01.06.2017, Blaðsíða 173

Jóhannes B. Sigtryggsson: Samræmdur úrvalsritháttur fornbóka 163
4.5 Einföldun samhljóða á undan öðrum samhljóða
Reglurnar um einföldun samhljóða í fornum handritum á undan öðr-
um samhljóða eru ekki alveg einfaldar og ólík samhljóð hegða sér ekki
eins. Jón Þorkelsson (1901) skrifaði yfirlit yfir einföldun samhljóða í
forníslensku (Einföldun samhljóðanda í fornu máli) og studdi dæmum úr
fornritum. Dæmi um hljóð sem einfaldist segir Jón að séu pp og ll en
tt hins vegar einungis stundum. Reglur um einföldun samhljóða eiga
það sammerkt með reglum um dreifingu -r og -ur að vera allflóknar.
Jón virðist því hafa talið mikilvægara að vera trúr ritun fornrita í staf-
setningu sinni en að hafa stafsetningarreglur sem væru einfaldar og
ættu betur við nútímaíslensku.
Í Töflu 3 er sýnt yfirlit yfir athuganir Jóns á einföldun samhljóða á
undan öðrum samhljóða í forníslensku og getið allra ummæla hans
um ritun slíkra hljóðasambanda í nútímamáli. Í fyrra dálki er sýnt
nokkuð einfaldað hvaða tvöföldu samhljóðar einfölduðust í ritun í
forn íslensku. Í seinna dálki er tiltekið ef Jón mælir með ákveðinni
ritun hljóða sam bands í nútímaíslensku.
físl. nísl.
bb
dd
ff
gg > g62 gg63
kk > k64
ll > l ll > l65
mm > m66
nn > n67
pp > p68
62 Jón Þorkelsson (1901:66): „Í fornu máli einfaldast g fyrir framan eignarfallsmerkið
s t. d. dygs doglings Mork. 145b20 [...].“
63 Jón Þorkelsson (1901:66): „Rétt ast hygg eg að rita gg í nýíslenzku fyrir framan
eign ar fallsmerkið s þar sem gg er í rótstöfunni [...].“
64 Jón Þorkelsson (1901:67): „k einfaldast í fornmálinu fyrir framan eignarfallsmerkið
s, t. d. drycs StH. 6518.“
65 Jón Þorkelsson (1901:68): „Ef. et. í kk. og hvk. af allur og illur er nú framborið als,
ils, og tel eg rètt ast að rita svo í nýíslenzku.“
66 Jón Þorkelsson (1901:68): „Óhætt er að segja, að það sé regla í fornmálinu að tví-
falda eigi m fyrir framan annan samhljóð í sama orði.“
67 Jón Þorkelsson (1901:69): „n einfaldast fyrir framan d og t t. d. kenna, kendi [...].“
68 Jón Þorkelsson (1901:71): „p einfaldast í fornum handritum fyrir framan annan
samhljóð, t. d. í eignarf. endingunni hreps, kaps, hrepsfundr, hrepsmaðr [...].“
tunga_19.indb 163 5.6.2017 20:28:01