Orð og tunga - 01.06.2017, Page 185

Anton Karl og Einar Freyr: Um af-liði í ópersónulegri þolmynd 175
(6) Mér hefur verið sagt að borgað hafi verið undir konuna
af mormónum [...] (bls. 8)
Dæmið er áhugavert að tvennu leyti. Í fyrsta lagi er varla hægt að
hugsa sér meira erkidæmi um vandaða nútímaíslensku en skáldsögu
eftir Halldór Laxness þannig að ekki er augljóslega hægt að skýra
þenn an af-lið sem mistök eða klúðurslega málnotkun – við ætlum
a.m.k. ekki að setja slíka tilgátu fram. Í öðru lagi samræmist (6) okk ar
mál til finn ingu vel þó að okkur þyki af-liðurinn í (1) ekki góður. Það
bend ir til þess að í okkar máli séu af-liðir stundum í lagi í óper sónu-
legri þol mynd og stundum ekki. Aðrir sem skrifað hafa um svona
setn ing ar hafa enda tekið missterkt til orða þegar slíkir liðir eru sagðir
vond ir eins og nánar verður vikið að hér að neðan.
Markmið okkar er annars vegar að sýna að þegar hægt er að leita
í fullkomnum málheildum og á hinum gríðarstóra veraldarvef þá
finn ist þó nokkur dæmi um af-liði í ópersónulegri þolmynd sem eru
a.m.k. tæk í máli okkar og viðkomandi málhafa og trúlega margra
ann arra. Hins vegar freistum við þess að nota dæmasafnið sem er til
um fjöll un ar sem innblástur til að skýra að einhverju leyti við hvaða
að stæð ur svona liðir eru eðlileg málnotkun þó að þeir séu það ekki
að jafnaði.
Almennur boðskapur greinarinnar er að nútímaaðgangur að full-
komn um málheildum geti skipt máli þegar sjaldgæfar setninga gerð ir
eru rannsakaðar jafnvel þó að endanlegt markmið sé að skýra mál-
kunn áttu þeirra sem hafa íslensku að móðurmáli frekar en þá mál-
beitingu sem málheildirnar sýna. Málfræðingar eru í betri aðstöðu en
áður til að fjalla um slíkar setningagerðir vegna þess að nú eru bæði til
málheildir sem fela í sér ítarlega setningafræðilega greiningu eins og
íslenski trjábankinn (Wallenberg o.fl. 2011) og gríðarstórar málheildir
á borð við veraldarvefinn.
Kaflaskipan greinarinnar er sem hér segir. Í 2. kafla verður fjallað
almennt um það þegar orðasambandið af e-m táknar geranda í hefð-
bundinni þolmynd og ópersónulegri þolmynd. Í 3. kafla er rætt um
notkun málheilda og í 4. kafla er fjallað um ýmis dæmi um af-liði
í óper sónu legri þolmynd í náttúrulegum gögnum. Í 5. kafla verður
rætt um upplýsingaformgerð og þunga setningarliði og rök færð fyrir
því að meiri líkur séu á því að gerandi birtist sem af-liður ef liðurinn
felur í sér nýjar upplýsingar og/eða ef hann er langur. Greininni lýkur
á niðurlagi í 6. kafla.
tunga_19.indb 175 5.6.2017 20:28:03