Orð og tunga - 01.06.2017, Síða 191

Anton Karl og Einar Freyr: Um af-liði í ópersónulegri þolmynd 181
af og svo fallorðið sem stendur með henni. Það er ólíklegra að slíkt sé
skrifað eða sagt fyrir mistök (t.d. vegna fljótfærni) en í dæminu um
hjálpaður þar sem einn stafur skilur á milli boðháttarins hjálpaðu og
hjálpaður. Þegar við bætist að flest dæmanna um af-liði falla vel að
máli okkar getum við með góði móti sagt að af-liðir séu oft tækir í
ópersónulegri þolmynd þó að þeir séu það ekki alltaf.
Sú staðreynd að okkur (og e.t.v. flestum öðrum málhöfum) þykja
dæmi á borð við (6) tæk er mikilvæg því að þar með erum við ekki
eingöngu að tefla fram stökum dæmum gegn fullyrðingum um að
af-liðir í ópersónulegri þolmynd séu ekki tækir. Máltilfinning okkar
er til marks um að málkerfi getur leyft dæmi eins og (6) þótt (1) þyki
síðra. Slíka vitneskju er erfitt að nálgast með því að skoða eingöngu
málheild, sérstaklega ef fjöldi dæma er af skornum skammti. Það er
svo auðvitað mikilvægt að ná að skilja betur hvernig á því stendur að
af-liðir eru stundum í lagi í ópersónulegri þolmynd og stundum ekki.
4 Dæmi úr náttúrulegum gögnum
Snúum okkur nú að því að skoða ýmis dæmi úr náttúrulegum gögnum
um af-liði í ópersónulegri þolmynd. Í inngangi nefndum við dæmi
frá Halldóri Kiljan Laxness úr Brekkukotsannál, sjá (6) endurtekið sem
(17).
(17) Mér hefur verið sagt að borgað hafi verið undir konuna
af mormónum [...] (bls. 8)
Bent var á það hér að ofan að þetta dæmi er athyglisvert vegna þess að
það kemur fyrir í vönduðum texta og ólíkt ýmsum dæmum um af-liði
í ópersónulegri þolmynd í setningafræðilegum skrifum samræmist
þessi setning okkar máltilfinningu vel. Eitt dæmi segir auðvitað ekki
mikið en það gefur tilefni til að kanna málið nánar. Sögulegi íslenski
trjábankinn (Wallenberg o.fl. 2011), IcePaHC, er gagnlegur í þessu
tilliti vegna þess að hann felur í sér allnákvæma setningafræðilega
greiningu og til dæmis er greiningin nógu ítarleg til að hægt sé að
finna af-liði í ópersónulegri þolmynd með einfaldri fyrirspurn.6 Eins
og við er að búast eru dæmin fá en þó ekki sárafá og þau eru frá
ýmsum tímum. Við munum nú sýna valin dæmi úr trjábankanum.
6 Sjá einnig Hlíf Árnadóttur o.fl. (2011:73, n. 40) sem sýna dæmi úr IcePaHC um af-
liði í ópersónulegri þolmynd.
tunga_19.indb 181 5.6.2017 20:28:04