Orð og tunga - 01.06.2017, Síða 197

Anton Karl og Einar Freyr: Um af-liði í ópersónulegri þolmynd 187
(33) A: Af hverju komstu ekki á bílnum?
B: a. ??Nú, það bilaði bíllinn.
 b. Nú, bíllinn bilaði.
(34) A: Hvað gerðist eiginlega?
B: a. Það bilaði bíllinn.
 b. Bíllinn bilaði.
Dæmin eru vísbending um það að frestun ákveðins nafnliðar krefjist
þess að nafnliðurinn verði að standa fyrir nýjar upplýsingar. Ákveðni
greinirinn er þá alltaf veikur greinir í skilningi Schwarz (2009) í dæm-
um eins og (32); ákveðnin byggist á því að tilvísun nafnliðarins er ein-
stök í því samhengi sem er til umræðu frekar en að hann vísi til baka
í eitthvað sem hefur verið nefnt áður; sjá einnig Anton Karl Ingason
(2016) um veikan og sterkan greini í íslensku.
Tilhneiging nýrra upplýsinga til að koma til hægri er mikilvæg
fyrir af-liði vegna þess að þeir eru setningafræðilegt verkfæri til að
láta gerandann koma fram seint í setningunni. Þess vegna er býsna
eðlilegt að nota af-lið til að kynna til sögunnar þjálfarann Alfreð Gísla-
son í (35a) og við slíkar aðstæður er þolmyndin að okkar mati eðlilegri
valkostur en germyndin í (35b).13
(35) a. Liðið hefur unnið allt sem hægt er að vinna en það er
þjálfað af Alfreð Gíslasyni.
b. ??Liðið hefur unnið allt sem hægt er að vinna en Alfreð
Gíslason þjálfar það.
Að okkar mati gilda svipaðar tilhneigingar um af-liði í ópersónulegri
þolmynd. Líkt og ákveðið síðfrumlag er ekki hentugt til að gera grein
fyrir gömlum upplýsingum í (33a) þá er af-liðurinn í (36a) ekki eðlilegt
framhald af setningu þar sem Seðlabankinn hefur verið til umræðu.
(36) Hvað gerði Seðlabankinn þegar verðbólgan jókst?
a. ??Nú, það var stigið á bremsurnar af Seðlabankanum.
b. Nú, Seðlabankinn steig á bremsurnar.
13 Ritrýnir bendir á að hér gæti skipt máli að í (35b) er umræðuefnið, þ.e. liðið, frum-
lag í fyrri setningunni en andlag í þeirri síðari. Samkvæmt því ætti að vera munur
á dæmunum í (35) og (i). Okkur finnst hugsanlegt að svo sé en sá munur er þó ekki
afgerandi að okkar mati.
(i) a. Íþróttafréttamenn dásömuðu árangur liðsins á árinu en það er þjálfað af
Alfreð Gíslasyni.
b. ?(?)Íþróttafréttamenn dásömuðu árangur liðsins á árinu en Alfreð Gíslason
þjálfar það.
tunga_19.indb 187 5.6.2017 20:28:06