Saga - 2010, Page 228

eitt hafa þó fjölritin fram yfir bókina: Í þeim er vísað til heimilda með
þeim hætti sem sagnfræðingum er kennt að gera. ekki svo að skilja að þetta
verk sé án tilvísana því að þeim er skotið inn í textann, oftast innan sviga,
þar sem slíkt er bráðnauðsynlegt. Það er hins vegar ljóst að þessi mikla
ritröð hefði orðið að meira gagni fyrir fræðimenn, háskólanema og áhuga-
fólk ef oftar hefði verið vísað til heimilda. Sá hópur lesenda er nefnilega stór
— og fer stækkandi — sem vill sökkva sér ofan í einstök atriði sem fanga
athygli þeirra. Vissulega er hér um ritstjórnarlegt atriði að ræða sem höf-
undar geta ekki gengið gegn, stefnu sem mörkuð var upp úr 1970 þegar
venjurnar í þessum efnum voru aðrar en nú tíðkast. Þeirri stefnu hefði mátt
breyta, jafnvel í ritröðinni miðri. Geta verður þess að hluta Gunnars í bók-
inni, eins og hinum hlutunum tveimur, lýkur á flokkaðri heimildaskrá. Hún
mun að sjálfsögðu verða einhverjum að gagni við frekari heimildaleit. Hins
vegar má gera ráð fyrir að sumir lesendur muni ekki auðveldlega átta sig á
því hvar þeir eigi að byrja að leita.
Þessi bók er sannkallað yfirlitsrit sem á eftir að nýtast ýmsum hópum,
t.a.m. sagnfræðingum sem tæki til upprifjunar, áhugafólki um sögu sem vill
kynnast Íslandssögunni betur og framhaldsskólanemum sem þurfa að finna
efni í ritgerðir sínar. Auk þess er bókinni skipt þannig niður í kafla og und-
irkafla að hún er aðgengileg þeim sem vilja eða þurfa að kynna sér af -
markaða málaflokka, t.a.m. stöðuna í mennta-, heilbrigðis- eða samgöngu-
málum. Undirkaflaheitin „Vesturheimsferðir“, „Atvinnubylting í sjávarút-
vegi“, „Húsakynni“, „Fæði og klæði“, „kvenréttindi“ og „Skemmtanir“
gefa frekari innsýn í innihald og uppbyggingu bókarinnar.
Í bók sem þessari, sem fjallar um sögu Íslands á áratugunum kringum
aldamótin 1900, verður auðvitað ekki komist hjá því að fjalla allítarlega um
sjálfstæðisbaráttu Íslendinga. Hins vegar er rétt að vekja athygli á því að
stjórnmálin eru síðust í röðinni, þ.e. á eftir umfjöllun um atvinnubyltinguna
og lífsháttabreytingarnar. Hér er auðvitað ekki um nýjung að ræða, en þó
má geta þess að í yfirlitsritum af þessu tagi tíðkaðist áður fyrr að byrja á
umfjöllun um stjórnmál og landstjórnina en láta efnahags-, félags- og menn-
ingarmál reka lestina (sjá t.d. ýmis bindi af Sögu Íslendinga). Höfundur leiðir
lesendur í gegnum þróun sjálfstæðishreyfingarinnar, gegnum benediktsk-
una, valtýskuna o.s.frv., sýnir þeim hvenær algert sjálfstæði landsins varð
að markmiði meginþorra Íslendinga, hvernig barátta þeirra tók á sig til-
finningalegan og táknhlaðinn blæ, og svona mætti áfram telja. Þótt stjórn-
málasagan komi ekki fyrr en í lok bókarhlutans er ekki þar með sagt að höf-
undur telji hana léttvæga. Það sést m.a. vel á því að hann, eins og flestir
aðrir sagnfræðingar, notar tímabilahugtök stjórnmálasögunnar víða í bók-
inni, t.d. hugtakið landshöfðingjatími.
Höfundur yfirlitsrits stendur frammi fyrir því eilífðarspursmáli hverju
eigi að sleppa og hvað skuli leggja áherslu á. endalaust má deila um þetta
vegna þess að yfirlitsverk eru höfundarverk eins og önnur fræðirit. Þó mætti
benda á eitt atriði sem hefði mátt gera öðruvísi í uppbyggingu þessa verks:
ritdómar228
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:54 Page 228