Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Síða 12

I n g i b j ö r g S ó l r ú n G í s l a d ó t t i r
12 TMM 2010 · 1
mikilla muna enda jókst viðskiptahallinn ár frá ári og var kominn í 30%
af vergri landsframleiðslu árið 2006. Til samanburðar má geta þess að
áður hafði hann farið hæst í 12,5% árið 1947, þegar þjóðina vanhagaði
um alla hluti í stríðslok og nýsköpunartogararnir voru fluttir inn. Hann
fór síðan í 8,8% 1968 við hrun síldarstofnsins. Í bæði þessi skipti var
þjóðin að takast á við utanaðkomandi áföll, annars vegar vegna stríðs­
reksturs og hins vegar vegna mikils hruns í útflutningstekjum. En á
árunum 2000–2007 var áfallið framleitt innanlands og viðskiptahallinn
fjármagnaður með lánum rétt eins og aldrei kæmi að skuldadögum.
Fyrir kosningarnar 2007 var nokkur umræða um erfiða stöðu efna­
hagsmála og Samfylkingin gaf m.a. út ritið „Jafnvægi og framfarir“ sem
ritstýrt var af Jóni Sigurðssyni. Þar kemur fram sú skoðun að íslenska
hagkerfið sé í miklu ójafnvægi og bent á margvísleg hættumerki. Þar
segir m.a.: „Hættan er sú að Ísland missi trúverðugleika á alþjóðlegum
fjármálamörkuðum, en þá væri voðinn vís með hækkandi vaxtaálagi,
gengisfalli og verðbólgugusu.“16 Sú umræða skilaði hins vegar ekki
miklu og í bloggi sínu í apríl 2007 skrifar Egill Helgason, sem er að jafn­
aði ágætur barómeter á það hvaðan vindur blæs: „Það er svosem ærin
ástæða til að tala um efnahagsmálin … en það er eins og stjórnarand­
staðan viti að það skilar henni litlu að tala um þetta – henni er ef eitt­
hvað er síður treyst fyrir hagstjórninni en ríkisstjórnarflokkunum.“17
Þegar hann bloggar um bankakerfið á árunum 2007 og 2008 er það um
vaxtamuninn, þjónustugjöldin, verðtrygginguna, gróða bankanna,
ofur laun og óhóf. Ekkert um skuldsetningu, stærð bankakerfisins, sam­
þjöppun, innlánastarfsemi í útlöndum eða áhættuna sem öllu þessu
fylgdi fyrir íslenska þjóðarbúið. Áhyggjur af vandræðum bankanna
koma ekki fram hjá honum frekar en öðrum fyrr en í lok maí 2008 þegar
ríkisstjórnin ákvað að leggja til við Alþingi lántöku upp á allt að 500
milljarða króna til að styrkja gjaldeyrisforða Seðlabankans.18 En þá var
líka stutt í endalokin.
Sannleikurinn er sá að stærð fjármálakerfisins, skuldsetning þess og
þjóðarbúsins virtist ekki valda neinum verulegum áhyggjum fyrr en í
óefni var komið. Fjármálageirinn var orðinn stærri hluti af landsfram­
leiðslu en sjávarútvegur, hagnaður hans var gríðarlega mikill sem og
þeir skattar sem hann greiddi í ríkissjóð, bæði beinir og óbeinir. Fjár­
málastofnanir buðu þúsundum ungra Íslendinga upp á vellaunuð störf
heima og erlendis og stjórnendur þeirra virtust eins og fiskar í vatni í
hinu hnattvædda hagkerfi heimsins. Þó að ofurlaunin og óhófið væri
mörgum þyrnir í augum þá töldu þó flestir að nýir menn og nýir pen­