Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Síða 64

Á r n i H e i m i r I n g ó l f s s o n
64 TMM 2010 · 1
blaðinu harmaði hann að þýðingarmikil byrjunarskref framtíðartónlist­
arinnar hefðu verið stigin í Amsterdam, Köln, Mílanó, París, Stokk­
hólmi og í hljóðverum bandarískra háskóla, en ekki á Íslandi.
Hvert hefur verið framlag okkar til hins unga í heiminum? Metnaður vegna gam­
alla afreka. Við erum að láta tækifærið til að taka þátt í merkilegri þróun vest­
rænnar tónlistar ganga úr greipum okkar orðalaust, – tækifærið til að móta ung
ómandi sjónarmið. Hryggilegt væri að lesa í söguritum framtíðarinnar: Lýðveldið
unga lokaði úti allan nýgræðing og blásin menningarholtin báru elli svip.14
Tveimur árum síðar hvatti Þorkell enn til þess að hér yrði stofnuð
„vinnu stofa fyrir rafmagnstónlist“ þar sem hægt yrði að semja áhrifa­
mikinn kafla í tónlistarsögu heimsins, og jafnvel afla dýrmætra tekna í
þjóðarbúið, með tiltölulega litlum tilkostnaði.15 Heldur hlaut sú tillaga
dræmar undirtektir og sannarlega var aðstöðuleysið í elektrónískum
tónsmíðum tilfinnanlegt. Þó hefur allt tvær hliðar. Það að hér var engin
háskóladeild í tónlist þýddi að ekki var hægt að festast í fílabeinsturnum
eins og mörg tónskáld vestanhafs, til dæmis Milton Babbitt í hátækni­
verinu í Princeton sem vakti öfund margra raftónskálda. Og þótt Þorkell
fetaði sjálfur aðra braut mörkuðu Leikar 3 spor í íslenskri tónlistarsögu
og urðu Magnúsi Blöndal hvati og innblástur.
Magnús var tilraunaglaður að eðlisfari og í tónsköpun hans má greina
barnslega forvitni jafnframt aga og kröfuhörku listamannsins. Í fyrsta
hreina elektróníska verki hans, Constellation (Samstirni, 1961), skapar
hann töfraheim úr frumstæðum hljóðlindum: sínustónar, cymbalhljóð,
taktmælir sem slær ýmist hægt eða hratt, veikt eða sterkt, raddir Krist­
ínar Önnu Þórarinsdóttur og Þuríðar Pálsdóttur, orgeltónar og hljóð
sem myndast þegar lok er tekið af pappahólkinum sem geymdi tón­
sprota í eigu Ríkisútvarpsins. Þótt upphafið sé varfærnislegt – sínustónn
sem byrjar úr engu en vex stöðugt í styrk – kemur margt á óvart og
líklegt að þeir hrökkvi við sem heyra verkið í fyrsta sinn, ekki síst þrum­
andi málmgjöll (2:27) og snörp suðhljóð (2:50 og 3:19). Sjálfur meistar­
inn, Karlheinz Stockhausen, kynnti verkið í þætti sínum í Kölnarút­
varpinu og þar fékk Magnús þann áheyrendahóp sem hann verðskuld­
aði. Það vakti aðdáun Stockhausens hve sterk áhrif tónskáldinu tókst að
laða fram úr efniviði sem lætur svo lítið yfir sér. Þröngar tæknilegar
skorður neyddu hann til að leita annarra leiða í frumleika en tónskáldin
á meginlandinu.16
Elektrónísk stúdía og Samstirni ruddu merka braut en þau fengu litla
umfjöllun á síðum dagblaðanna. Jón Leifs sagði um það fyrrnefnda að
það þyrfti að meta sem „tilraun og leit að frumstæðum rótum“ en