Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Síða 80

Á r n i H e i m i r I n g ó l f s s o n
80 TMM 2010 · 1
hafa ákvarðanir flytjandans afgerandi áhrif á útkomuna. Í formála segir
Atli beinlínis að lengd verksins fari eftir smekk flytjandans, enda er
hraðaforskriftin í meira lagi sveigjanleg; 30–120 slög á mínútu eftir því
sem verkast vill. Tónlistin byggist á þrástefjum, litlum tónabrotum sem
eru endurtekin margoft án þess að nokkuð annað gerist. Þegar líður á
verkið margfaldast endurtekningarnar svo að allverulega tekur að reyna
á þolinmæði hlustandans. Um miðbikið er ein einasta nóta með forslagi
endurtekin 67 sinnum, en að því loknu tekur við kafli sem má vera allt
frá fimm og upp í tuttugu sekúndur og á píanistinn að nota þann tíma
til að setja „einhverjar óvenjulegar preparasjónir“ á þrjá strengi sem
síðan leika áberandi hlutverk í næsta tónamengi.
Atli Heimir lýsti hugmyndinni að baki Mengi með eftirfarandi
orðum: „Þetta er eins og lítill snjóbolti sem veltur niður fjall, hann hleð­
ur upp á sig, þangað til að hann er búinn að hlaða svo mikið upp á sig
að hann getur ekki oltið lengra. Og þá er eiginlega verkið búið.“60 Mengi
var eitt þeirra tónverka sem rötuðu á síður Birtings; í formála að þeirri
útgáfu kvaðst höfundur hafa notað „dauf spennulítil tónbil, jafnvel átt­
undir. Mér leiðast hræðilega þessar eilífu litlu og stóru tvíundir, stóru
sjöundir, litlu og stóru níundir, sem voru yndislegar hjá Webern en í
höndum þeirra sem stæla hann eru þessi tónbil … hræðileg vegna
ofnotkunar.“ Takmark verksins var fyrst og fremst að finna gleðina í
endurtekningunni. „Í mínum eyrum hafa endurtekningar sérstakt
seiðmagn, það getur verið leiðinlegt að heyra alltaf það sama, en leiðin­
legir hlutir verða skemmtilegir ef maður fæst nógu lengi við þá, það þarf
aðeins að endurtaka nógu oft.“61
Þótt straujárnsspil og gjörningakúnstir hafi aðeins lifað skamma hríð
hefur eitt aðalsmerki flúxusmanna orðið langlíft í verkum Atla. Tónlist­
ina átti ekki að taka of hátíðlega; í hinni hefðbundnu og stífu tónleika­
upplifun átti að skapa rými fyrir kátínu og grallaraskap af ýmsum toga.
„Ég er þeirrar skoðunar að það sé mjög mikilvægt að skemmta sér vel
við þá vinnu sem maður innir af hendi,“ skrifaði hann í tengslum við
skemmtiverk sitt í gjörningastíl frá árinu 1967, For boys and girls.62
Hann kallar það „divertimento­hugsunarháttinn“, að tónlistin sé fyrst
og fremst til að skemmta bæði flytjendum og áheyrendum, og það við­
horf má heyra í verkum eins og Side By Side og Bizzarreries, fyrir tón­
band, flautu, píanó og sópran. Á seinni árum hafa sömu eðlisþættir
skinið í gegn í verkum fyrir ýmsar hljóðfærasamsetningar sem bera
sameiginlegt heiti, Íslenskt rapp. Þar er dæmigerður íslenskur þjóðlaga­
rytmi – 4–3–4–2 – settur við frumsamda dellutexta af ýmsum toga og
stundum bregður fyrir klassískum rímnakveðskap mitt í hringiðunni.