Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Qupperneq 95

R ý n t í r ú s t i r n a r
TMM 2010 · 1 95
son í íslenska laxeldisævintýrið í bókinni Laxaveislan mikla: Þjóðin
borgar brúsann – en ber enginn ábyrgð? og árið 1999 var svo komið að
sögu gagnagrunnsmálsins, Íslenskri erfðagreiningu og hinum aðsóps­
mikla forstjóra fyrirtækisins í bókinni Kári í jötunmóð.
Höfundur hennar var ungur sagnfræðingur með mikla reynslu af
fréttamennsku, Guðni Th. Jóhannesson, sem jafnframt er höfundur
Hrunsins – efnismestu bankahrunsbókarinnar. Athyglisvert er nú að
rifja upp viðbrögðin sem sagan um Kára Stefánsson vakti, en þau sner­
ust að miklu leyti um þá staðreynd að verkið hefði verið unnið í óþökk
sjálfs viðfangsefnisins. Þurfti Guðni að verja aðferðina við bókarrit­
unina og sitja undir ásökunum Kára Stefánssonar um ósagnfræðileg
vinnubrögð sem virtust helst felast í því að voga sér að skrifa um fyrir­
tækið án leyfis. Slík umræða hefði verið fráleit í tengslum við hrunsbæk­
urnar í dag.
Hér verður ekki reynt að gera tæmandi lista yfir bækur um sam­
tímastjórnmálaleg efni síðustu áratuga. Þær er fáar, varla meira en ein
annað hvert ár. Bækur þessar eru yfirleitt hraðsoðnar, enda skrifaðar í
kappi við tímann og keppikefli höfundanna að setja lokapunktinn í
frásögninni helst við sama dag og verkin eru send í prentun. Við kynn­
ingu þeirra er höfuðáherslan lögð á æsilegar afhjúpanir, þar sem höf­
undur dragi fram nýjar og áður óbirtar upplýsingar: varpi sprengjum
inn í umræðuna.
Annað einkenni verka af þessum toga hefur verið áherslan á hefð­
bundnar pólitískar fléttur og að rekja tengsl milli einstaklinga eftir
vina­ og fjölskylduböndum. Minna hefur farið fyrir umfjöllun um við­
skiptalífið og efnahagsleg tengsl fyrirtækja og einstaklinga.4
Veigamikil undantekning eru tvær bækur Örnólfs Árnasonar frá
1991 og 1994. Sú fyrri, Á slóð kolkrabbans, var reyfarakennd samantekt
á tengslum margra helstu eignamanna landsins, þar sem látið var að því
liggja að leynilegur aðalheimildarmaður höfundar væri innvígður í
helstu launhelgar peningavaldsins. Stíll verksins var líka óvenjulegur
miðað við viðfangsefnið og var það jafnvel kynnt sem nokkurs konar
skáldsaga um raunverulega atburði.
Fjandsamleg umræða?
Á slóð kolkrabbans vakti allnokkra athygli og umtal. Þremur árum síðar
hjó Örnólfur í sama knérunn með Bankabókinni sem leitaðist að sögn
við að sýna fram á hverjir ættu í raun peningana okkar og fletta ofan af
svívirðilegum spillingarmálum og sukki í bankakerfinu. Frásagnarmát­