Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Síða 97

R ý n t í r ú s t i r n a r
TMM 2010 · 1 97
mestu verið unnar áður en bankakerfið hrundi fyrr um haustið. Það eru
annars vegar rit Óla Björns Kárasonar, Stoðir FL bresta, um ris og sögu­
legt fall fjárfestingarfélagsins, en hins vegar Nýja Ísland: listin að týna
sjálfum sér eftir Guðmund Magnússon. Fyrrnefnda bókin minnir helst
á langa sögulega upprifjun í viðskiptablaði og er lítt minnisstæð. Sú
síðarnefnda leynir hins vegar á sér og gæti orðið ein þeirra hrunsbóka
sem best munu lifa.
Við fyrsta lestur Nýja Íslands leitar á hugann sú spurning hvort um sé
að ræða rétta bók á röngum tíma eða ranga bók á réttum tíma? Titill
verksins var eitt fyrsta fórnarlamb búsáhaldabyltingarinnar. Hugtakið
„Nýja Ísland“ hefur í dag öðlast þá merkingu að vísa til breyttra vinnu­
bragða á ýmsum sviðum efnahagslífs og stjórnsýslu sem margir binda
vonir við að komist á í kjölfar bankahruns. Guðmundur ritaði bókina
hins vegar að mestu á fyrri hluta ársins 2008 og þótt þá hafi verið farið
að gefa hressilega á bátinn, virðist höfundur sannfærður um að þjóð­
skipulag útrásartímans með vellríkri yfirstétt, allsráðandi í krafti auðs
og félagslegra tengsla, sé komið til að vera. Það samfélag sem höfundur
kallar Nýja Ísland var því í raun orðið „Gamla Ísland“ nánast um leið og
Guðmundur lýkur við að rita formálann þann tíunda október.
Sögusýn höfundarins er skýr. Að hans mati er saga Íslands á tuttug­
ustu öld nær samfelld sigurganga, þar sem ein fátækasta þjóð Evrópu
brýst til bjargálna á fáeinum áratugum. Lykillinn að þessum árangri fel­
ist í hægrisinnaðri en þjóðlegri efnahagsstefnu sem Sjálfstæðisflokkur­
inn hafi öðrum fremur staðið fyrir, en jafnframt þeirri staðreynd að
öfugt við ýmsa systurflokka sína í Evrópu hafi íslenskir sjálfstæðismenn
staðið vörð um nokkurn félagslegan jöfnuð. Fyrir vikið hafi hér sáralítið
orðið vart við stéttamun sem telja megi einn jákvæðasta þátt þjóðfélags­
ins.
Þessa hugmyndafræði þakkar Guðmundur einstökum leiðtogum
Sjálfstæðisflokksins sem hafi með henni tekist að gera flokkinn að hálf­
gerðu sameiningarafli þjóðarinnar. Með tilkomu nýfrjálshyggjunnar
hafi Sjálfstæðisflokkurinn vanrækt þessi gömlu jafnaðargildi leiðtoga á
borð við Ólaf Thors og Geir Hallgrímsson. Markaðsöflunum hafi verið
sleppt lausum með þeim afleiðingum að mikil auðæfi hafi skapast, en á
kostnað samfélagsgerðar þar sem háir sem lágir deildu í raun kjörum.
Guðmundur saknar þessara þátta úr Gamla Íslandi og talar af lotningu
um alþýðlega efnamenn gamla tímans sem tóku sjálfir til hendinni
þegar því var að skipta, karla á borð við Alla ríka á Eskifirði eða Þorvald
í Síld & fiski.
Margt má finna að þeirri söguskoðun sem liggur Nýja Íslandi til