Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Qupperneq 120

Á d r e p u r
120 TMM 2010 · 1
náttúru þessa stórmerka eylendis í Norður­Atlantshafi, þá eiga þeir auðveldara
með að setja sig í spor annarra og ræða af skynsemi og alúð um þau alvarlegu
vandamál sem steðja að Móður Jörð og íbúum hennar – og eru sameiginleg
hagsmunamál allra Jarðarbúa, manna sem málleysingja.
Í stað sérhagsmunapots og hins séríslenska skæklatogs.
Og hér getur veglegt og voldugt náttúrusögusafn haft örlagahlutverk.
Náttúrusögusafn er eins konar heimilisgarður sem sáð er í – ekki aðeins til
að varðveita, heldur líka til að uppskera – á sama hátt og við höfum uppskorið
kunnáttuleysi og vanmátt á undanförnum áratugum vegna þess að náttúru­
menntun í landinu er bágborin en í þá grunnmenntun vantar ekki aðeins
þekkingu og skilning heldur líka metnað og virðingu.
Okkur ber skylda til að gera betur en að endurlífga gamla Náttúrugripasafn
Íslands og það er örugglega ætlun allra sem lengi hafa unnið að nýju safni og
hvatt stjórnvöld til dáða. Náttúrumunir eru afar mikilvæg rannsóknagögn í
bráð og lengd en þeir eru aðeins brot af heildarmynd sem þarf í áhugavert
menningarsafn. Þannig vil ég aðgreina rannsóknasafn og menningarsafn
undir sama þaki. Og þótt ég leggi hér höfuðáherslu á menningarsafn þá geri ég
rannsóknasafni hátt undir höfði því mikilvægi þess verður aldrei ofmetið. En
ég vil sjá nýtt menningarsafn sem er svo áhugavert að flestir Íslendingar beri
hlýhug til þess, heimsæki það eins og vin, öðlist nýja sýn á land og þjóð við
hverja heimsókn, ekki til að berja sér á brjóst heldur til að eflast af þekkingu,
skilningi og vitund – og þá kemur virðingin, hin holla sambúð við náttúru og
náttúruminjar landsins. Þá öðlast náttúruvernd sinn jákvæða sess á ný og
verndun heilda verður markvissari, beinist að heildum í stað bletta eða flatar­
máls.
Þegar upp er staðið finnst mér náttúrusögusafn ekki vera rétt heiti þótt það
sé mun betra og líflegra en gripasafn eða minjasafn. Ég sé fyrir mér Íslandssafn
– safn sem er náttúra Íslands í sinni stórbrotnu mynd, í munum, máli og
myndum, samhengi náttúrufyrirbæra; safn sem er náttúra og þjóð í einum
pakka; safn sem endurspeglar þjóðina sem í landinu býr, frumleika hennar,
visku og virðingu gagnvart jörð sem hefur fóstrað hana. Það er Íslandssafn.
Í mínum huga verður Íslandssafn að tengjast náttúrufræðistofnunum lands­
ins og háskólasamfélagi, einkum Háskóla Íslands. Á Íslandssafni eiga líka að
vera fyrirlestrar þar sem lögð er áhersla á samtengingu fræðigreina við nátt­
úrufræði í stað þeirrar sundrunar sem enn viðgengst í skólum.
Og hvernig förum við að? Hvernig byggjum við besta safn sem völ er á, „hér
á landi á“ líkt og skáldið á Skagaströnd orti?
„Hér á landi á“
Hjá þjóð sem hefur orðið fyrir efnahagslegu hruni má eflaust ætla að risaverk­
efni á borð við Íslandssafn sé henni ofvaxið. Í einni sögu Astrid Lindgren er
söguhetjan lítill vansæll og veikur drengur sem berst við ofurefli. Hann finnur
sárlega fyrir smæð sinni og stynur af og til: Bara ef ég væri ekki svona lítill,