Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Síða 126

Á d r e p u r
126 TMM 2010 · 1
málinu, og norræn fræði og þeir sem þau iðkuðu nutu góðs af áhuga hans og
áhrifum. Síðar hafa margir fylgt í þau fótspor. Samtímamenn Rasks og sam­
verkamenn í eflingu fræðanna voru Finnur Magnússon prófessor (1781–1847)
og Sveinbjörn Egilsson (1791–1852).
Þetta er nú orðin nokkur nafnaþula, og hef ég þó nefnt fá nöfn af þeim sem
nefna mætti, en af þeim fjölda sem í kjölfar þeirra Rasks og Finns Magnússon­
ar komu að þessum verkum verð ég nefna fáeina. Carl Christian Rafn (1795–
1864) var ekki mikill lærdómsmaður en þeim mun meiri skörungur til fjáröfl­
unar og framkvæmda, og sá þess stað í félagsstarfi, tímarita­ og bókaútgáfu,
sem fram fór á vegum Hins konunglega norræna fornritafélags, sem var stofn­
að 1825. Samtímamenn hans og helstu samstarfsmenn voru þeir Konráð
Gíslason og Jón Sigurðsson. Þótt Konráðs sé nú einkum minnst á Íslandi fyrir
Fjölni og vináttu við Jónas Hallgrímsson en Jóns Sigurðssonar fyrir stjórn­
málastarf, er sannleikurinn sá að báðir unnu afrek á sviði íslenskra fræða sem
mundu nægja til að halda nöfnum þeirra á lofti um langa framtíð. Þekking Jóns
Sigurðssonar á íslenskum handritum og afköst hans við útgáfustörf voru
feikimikil, eins og rækilega hefur verið dregið fram en hverfur þó í skugga af
öðrum afrekum hans. Það verður aldrei nógsamlega lofað af Íslendingum,
þegar þess er minnst sem Danir hafa okkur vel gert, hvernig Jóni hlotnaðist hér
aðstaða til fræðistarfa og lífsviðurværi, og hvernig hann fékk að sinna þeim og
þjóðmálastörfum sínum án þess að dönsk stjórnvöld legðu stein í götu hans.
Þar hefur hann án nokkurs vafa notið þeirrar virðingar og sambanda sem
hann skapaði sér í fræðaheiminum með störfum sínum á því sviði. Frá því
hann hóf hér nám og störf ungur maður og þangað til þrek hans þraut urðu
vitaskuld miklar breytingar í landinu frá konungs­ og embættismannaveldi til
nútímalegri stjórnarhátta. Í ævisögu Jóns eftir Guðjón Friðriksson er eftirtekt­
arverð tilvitnun í bréf frá Carl Christian Rafn, sem sýnir vel hvern þátt dansk­
ir fræði­ og fræðaáhugamenn áttu í að tryggja Jóni lífsviðurværi. Ég vitna í
þýðingu Guðjóns á bréfi Rafns þar sem hann minnist andláts Finns Magnús­
sonar 1847:
Um hádegisbil í fyrradag voru sjö ár síðan ég stóð við dánarbeð Finns Magnússonar.
Þá kom Christian Thomsen (fornfræðingur, stofnandi danska Þjóðminjasafnsins)
og færði þá frétt að Jón Sigurðsson væri settur skjalavörður við skjalasafn Hins
norræna fornfræðafélags með 600 ríkisdala árslaunum fyrst um sinn í tvö ár. Þar
sem Thomsen hugði að framtíð Jóns Sigurðssonar væri tryggð á þennan hátt og vissi
að Finni Magnússyni lá það mjög á hjarta kallaði hann tíðindin inn í eyra hinum
deyjandi manni …“ (GF:JS, I, 389).
Í ævisögu Guðjóns má víðar sjá þess merki hvernig danskir háskólamenn og
fræðimenn hafa lagst á árar til að tryggja það að Jón gæti sinnt fræðastörfum
við góð kjör, en ég læt nægja að ítreka hve mikill velgjörðamaður Carl Christi­
an Rafn var Íslendinga og íslenskrar menningar. Meðan hann lifði hélt hann
verndarhendi yfir Benedikt Gröndal og lét hann vinna fyrir fornfræðafélagið.
Gröndal fann skýrt fyrir breyttum hag þegar Rafn féll frá árið 1864. Hann lýsir