Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 62

G u n n a r K a r l s s o n
62 TMM 2009 · 2
um upp. Auk þess sem vitnað er til hér á undan, og litlu fyrr, lætur
Ármann annað þeirra, líklega Theodóru, segja:34 „En ekkert uppsagnar-
ákvæði. Alls ekkert. Þvert á móti stendur svart á hvítu í fyrstu grein:
Ísland er frjálst og sjálfstætt land er eigi verður af hendi látið.“ En hér
sýnist mér Ármann vera kominn út á skáldskaparbraut. Ekki einu sinni
Skúli krafðist þess að konungssambandið við Dani yrði uppsegjanlegt
og ákvæðið um að Ísland yrði ekki látið af hendi virðist heldur ekki
breyta neinu um það. Mér finnst liggja beinast við að skilja það þannig
að Dönum sé óheimilt að selja þriðja aðila yfirráð Íslands, til dæmis
Þjóðverjum í skiptum fyrir Norður–Slésvík, eins og hafði komið til tals
að gera eftir ósigur Dana í síðara Slésvíkurstríðinu 1864.35 Nú hef ég að
vísu ekki lesið öll þau firn sem voru skrifuð um uppkastið sumarið 1908,
en í yfirlitum yfir sjónarmið deiluaðila sé ég ekki að orðin „eigi verður
af hendi látið“ komi við sögu. Aðfinnsluefnin voru einkum þau sem
Skúli Thoroddsen hafði gert ágreining um í samninganefndinni, að
Ísland var ekki skilgreint sem ríki og að utanríkismál og hermál voru
óuppsegjanlega sameiginleg.36
Við röksemdafærslu Vilmundar er rétt að gera fyrst athugasemd um
þá staðhæfingu að uppkastið hafi verið samþykkt efnislega árið 1918 og
þótt gott þá. Nær lagi væri að segja að uppkastið hafi verið samþykkt
1918 með þeim breytingum sem Skúli Thoroddsen hafði krafist eða
öðrum sem gengu enn lengra:37
7. Kveðið var skýrt á um að Ísland væri fullvalda ríki í sambandi við
Danmörku um einn og sama konung.
8. Hervarnir urðu alls ekki sameiginlegt mál heldur tóku Danir að
sér að tilkynna öðrum þjóðum „að Ísland lýsi yfir ævarandi hlut-
leysi sínu og að það hafi engan gunnfána“.
9. Íslendingar fengu ótakmarkaðan rétt til að taka að sér gæslu fisk-
veiða í íslenskri landhelgi, hvort sem væri að nokkru eða öllu
leyti.
10. Að íslenska konungsríkið hefði sinn sérstaka fána hefur þótt svo
sjálfsagt að um það er ekki ákvæði í samningnum 1918. Það sést
kannski skýrast á því að tekið er fram að Danir gæti fiskveiða í
íslenskri landhelgi „undir dönskum fána“.
11. Í gerðadómi um ágreining um skilning á samningnum 1918 var
gert ráð fyrir oddamanni ef atkvæði féllu jöfn, og átti að biðja
sænsku eða norsku stjórnina að tilnefna hann. Hér var því kominn
á sá jöfnuður sem Skúli krafðist 1908.
12. Uppsagnarákvæði samningsins 1918 var takmarkalaust.
TMM_2_2009.indd 62 5/26/09 10:53:25 AM