Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 111

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 2 111
persónur fram á sviðið, háar sem lágar, og opna hug sinn, lýsa tilfinningum og
skoðunum. Einar Kárason rýnir af miklu næmi inn í kviku persónanna og
rekur rætur grimmdarverksins á Flugumýri til skaplyndis og geðslags þeirrar
persónu sem safnaði liði gegn Gissuri og saga Einars ber nafn sitt af. Ofsi geym-
ir safaríka og margslungna lýsingu á þeim atburðum sem urðu á Íslandi árin
1252–3.
Það er snilld Einars að ramma frásögnina af Flugumýrarbrennu með Eyjólfi
ofsa Þorsteinssyni frá Hvammi í Vatnsdal. Eyjólfur var ekki í hópi mestu höfð-
ingja á Íslandi á Sturlungaöld en gekk þó um tíma næstur Þórði kakala og átti
laungetna dóttur Sturlu Sighvatssonar, Þuríði Sturludóttur. Hvers vegna gekk
Eyjólfur gegn langþráðum sáttum Sturlunga og Gissurar? Sturla skýrir brenni-
för Eyjólfs með því að Þuríður kona hans hafi eggjað hann til voðaverksins að
hætti kvenna Íslendingasagna. Sú söguskýring er einföldun á flókinni póli-
tískri atburðarás en sýnir engu að síður hvernig frásagnarháttur Sturlu er
steyptur í mót Íslendingasagna, ekki síst á þeim stöðum í frásögninni þegar
mikið liggur við. Einar Kárason leitar hins vegar skýringarinnar í skapbrestum
Eyjólfs og geðsveiflum sem slævðu dómgreind hans og sjálfsöryggi og teymdu
hann loks út í ógæfuna. Ofsi fjallar ekki aðeins um brennuna, þó að sú frásögn
sé vissulega hápunktur sögunnar, heldur afhjúpar skáldsagan mannlega veik-
leika og bresti, miskunnarleysi og minnimáttarkennd og þau takmörk sem
verkum mannanna eru sett.
Uppbygging Ofsa er markviss. Skipta má skáldsögunni í sex hluta: inngangs-
kafla í fimm köflum, fjóra meginhluta og þriggja kafla eftirmála eftir brenn-
una. Partarnir sex eru greindir í sundir með fimm innskotum, tíðindagrein úr
uppdiktuðum Hegranessannál frá árinu 1253 og fjórum fréttabréfum Heinreks
Hólabiskups til Hákonar gamla Noregskonungs. Innskotin eru mjög vel
heppnað frásagnarbragð. Þau setja atburði sögunnar í sögulegt samhengi og
leiða lesendur í gegnum flækjur frásagnarinnar. Innskotin geyma einnig
sjónar horn gestsins og eru því skemmtilegt mótvægi við frásagnir þess íslenska
fólks sem hrærðist í atburðunum miðjum og hefur orðið í sögunni. Hinn
norski Heinrekur kom til Íslands á skipi með Þorgilsi skarða Böðvarssyni og
Gissuri Þorvaldssyni árið 1252 og tók þá við biskupsembætti á Hólastað. Í bréf-
unum gefur Heinrekur konungi skýrslu af landsháttum og þjóðfélagsástandi á
Íslandi og þykir deilur Íslendinga næsta óskiljanlegar og óvenju heiftúðugar.
Hann rekur fyrir kóngi hvernig atburðum vindur fram og hvernig óvæntar
sættir virðast takast á Flugumýri til þess eins að fuðra upp í eldi einum degi
síðar. Heinreki sýnist ekki eftirsóknarvert fyrir konung að innlima þessa
óóútreiknanlegu og sérlunduðu útkjálkaþjóð inn í norska konungsríkið.
Í fimm fyrstu köflunum ganga þrjár lykilpersónur fram, Eyjólfur Þorsteins-
son fyrstur, síðan Gissur og loks Þuríður Sturludóttir. Eyjólfur hefur orðið
þrisvar en Gissur og Þuríður einu sinni hvort um sig. Slegið er markvisst á
strengi óöryggis, óróleika og nagandi efa í þáttum Eyjólfs, en á milli hljóma
raddir Gissurar og Þuríðar. Gissur er í Noregi og hugsar leiðir til að koma á
friði á Íslandi en Þuríði er efst í huga hefndin eftir föður sinn, hefndin sem
TMM_2_2009.indd 111 5/26/09 10:53:28 AM