Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 10

Pá l l S k ú l a s o n
10 TMM 2009 · 2
og ég er sannarlega vongóður um að okkur takist að endurmóta íslensk
stjórnmál í anda þeirra hugmynda og gilda sem ég var að nefna.
Meginvandinn er andlegs eðlis. Við þurfum hugarfarsbreytingu, við
verðum að viðurkenna sjálf okkur sem hugsandi, sjálfsvitandi verur sem
geta einungis lifað í andlegu samfélagi við aðrar sams konar verur. Til-
gangur lífs okkar er að skapa andlegan veruleika, list, trú og vísindi, sem
vísa okkur veginn um leyndardóma lífsins og tilverunnar. Á þessum
grunni eigum við að skipuleggja samlíf okkar og félagskerfi. Þá munu
hugsjónir félagshyggjunnar um jafnræði, lýðræði og samvinnu vakna til
lífsins og leysa af hólmi stefnuviðmið sérhagsmunahyggjunnar um
ójafnræði, fámennisstjórn og samkeppni.
Af hverju varð þessi þróun stjórnmálanna sem við höfum orðið vitni
að á undanförnum áratugum? Hvers vegna hefur samfélagið sífellt átt í
vök að verjast andspænis markaðnum? Hvers vegna varð félagshyggjan
undir í átökum við markaðshyggjuna?
Ég varpa fram einni tilgátu um þetta og sé hún rétt þá er lagður
grunnur að heilbrigðum pólitískum hugsunarhætti sem eru allir vegir
færir til að takast á við úrlausnarefni líðandi stundar. Tilgátan er sú að í
stað samfélagshugmyndarinnar, sem stjórnmálin hvíla á, hafi hug-
myndin um markaðinn með sinn sölu- og framleiðsluheim verið lögð til
grundvallar skilningi og ákvörðunum á vettvangi stjórnmálanna. Og
þar með spilltust stjórnmálin. Villan sem varð ríkjandi í stjórnmálum,
og þau Margaret Thatcher og Ronald Reagan áttu hvað stærstan þátt í að
breiða út, var með öðrum orðum sú að flytja gildi og hugsunarhátt sem
þróaðist á sviði efnahagskerfisins yfir í heim stjórnmála og samfélags. Í
huga Thatchers var samfélagið raunar ekki til, það var ímyndun óraun-
særra draumóramanna: veruleikinn væri hörð sérhagsmunabarátta ein-
staklinga sem skeyttu ekki um annað en veraldlegan gróða. Af ríkidæmi
þeirra myndu svo hrjóta molar niður til smælingjanna og velferðarkerf-
ið yrði smám saman óþarft. Í huga Reagans var ríkið helsta hindrunin
fyrir þróun þjóðfélagsins þar sem allt snerist um sérhagsmuni einstak-
linga og fyrirtækja.
Í veruleikanum er þessu allt öðruvísi farið en í hugarheimi þeirra
Thatchers og Reagans. Efnahagskerfið er mótað á grunni og innan
samfélags hugsandi fólks sem mótar sér opinn pólitískan vettvang til að
ræða sameiginleg mál, leiða ágreining til lykta og taka ákvarðanir með
hag heildarinnar að leiðarljósi. Skatturinn er gjaldið sem þjóðfélags-
þegnarnir greiða til að fá að vera þátttakendur í siðuðu, andlegu samfé-
lagi og til að tryggja viðgang þeirra stofnana sem gæta sameiginlegra
hagsmuna þeirra.
TMM_2_2009.indd 10 5/26/09 10:53:22 AM