Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 87

D r e k a r , d ö m u r o g d æ m a l a u s t ö f r a b r ö g ð
TMM 2009 · 2 87
vera. Flottasta dæmið um þetta er Kóralína eftir enska myndasöguhöf-
undinn Neil Gaiman (2002, þýð. Margrét Tryggvadóttir 2004), en sú
bók er líklega besta „bókmenntaverkið“ af öllum þeim sem hér hafa
verið rædd. Sagan segir frá stúlkunni Kóralínu. Hún á afskaplega upp-
tekna foreldra sem hafa lítinn tíma til að sinna henni og elda „upp-
skrifta“ mat sem hún borðar ekki og hlusta lítt á það sem hún hefur fram
að færa. Kóralína er ósköp þreytt á þessu afskiptaleysi og fer að leita
ævintýra – sem hún finnur bak við dularfullar dyr inni í íbúðinni sinni
(„gat“ á veruleikanum), en þar er spegilmynd heimilis hennar og for-
eldra nema allt er ofurlítið öðruvísi og óhugnanlegra. En „hinir“ foreldr-
arnir leggja sig fram um að bjóða stúlkuna velkomna og láta henni líða
vel: „Við erum hérna. Okkur langar að elska þig og leika við þig og gefa
þér að borða og gera líf þitt skemmtilegt“ (67). Helsta vandamálið er að
ástríki þeirra er einum of kæfandi og Kóralína uppgötvar fljótt að ekki
er allt fengið með þessum draumaforeldrum sem eru alltaf tilbúin að
sinna henni og gefa henni að borða mat eldaðan í stíl skyndibita. Í ljós
kemur að „hinir“ foreldrarnir halda bæði foreldrum Kóralínu og öðrum
börnum föngnum og eina vonin að stúlkan finni leið til að frelsa þau
undan valdi „hinnar“ móðurinnar, en að hætti Freuds er það að sjálf-
sögðu móðureðli hinnar ranghverfu móður sem er mesta ógnin.
Sagan minnir um margt – og á meðvitaðan hátt – á Lísu í Undralandi,
enda er það stíll Gaimans að vinna með goðsögur, ævintýri og skáldskap
og skapa úr því nýja heima og ný ævintýri. Um þetta vitnar þekktasta
myndasaga hans, The Sandman, ellefu binda saga um Konung Draum-
anna. Líkt og í sögunni af Lísu er saga Kóralínu full af dökkum undir-
tónum sem margir gætu álitið að væru of skelfilegir fyrir börn. Í póst-
módernískum kenningum hefur hugtakið sublime eða hið háleita eða
göfgaða, gengið í endurnýjun lífdaga til að lýsa möguleikanum á því að
lifa sig inn í sterkar tilfinningar í gegnum skáldaða heima, án þess að
þurfa að ganga í gegnum allt þetta í eigin lífi og fá svo að ljúka málunum
á ásættanlegan hátt, og upplifa það að hafa gengið í gegnum eitthvað
sem skiptir máli.13 Þannig er Kóralína dæmi um sublime bók fyrir
börn.14
Reyndar má ganga skrefinu lengra og segja að allar fantasíur bjóði á
einhvern hátt upp á einhvers konar göfgun, að því leyti sem þær bjóða
upp á átök við veruleikann – auk ýmissa óvætta sem byggja fantasíu-
heiminn. Fantasíur eru oft gagnrýndar fyrir að bjóða fyrst og fremst
uppá flótta því að lesandinn flýr veruleikann um stund inn í örugga
heima ævintýrsins. Eins og hér hefur komið fram eru þessir heimar alls
ekki eins öruggir og ætla mætti og að auki er afar varhugavert að sjá
TMM_2_2009.indd 87 5/26/09 10:53:27 AM