Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 130

D ó m a r u m b æ k u r
130 TMM 2009 · 2
Annars verður þó að álíta að aðalleikstjórar Þjóðleikhússins hafi í krafti
fagþekkingar sinnar og reynslu haft töluvert að segja um verkefnaval fyrstu
árin, og bendir margt til þess, þó að það yrði of langt mál að rekja hér. En í
viðbót við þessi leikstjórnarverkefni átti Lárus á þessu sama leikári 1950–51
tvö af bestu hlutverkunum á á öllum sínum glæsta ferli, Kalla prins í Heilagri
Jóhönnu Shaws, þar sem hann sló sjálfri Önnu Borg við, og Argan í Ímyndunar-
veikinni, þar sem stíltilfinning hans og hárfínt, fágað skopskyn naut sín til
fullnustu.
Hann var bókmenntanna maður og sagði síðar frá því þeim sem hér heldur
á penna að bókmenntanámskeið sem hann sótti þegar í Menntaskólanum hefði
kveikt þann áhuga og haft áhrif á að hann valdi að fara út á leiklistarbrautina.
Sjálfur hefur hann lýst á gamansaman hátt í bók um danska leikarann Holger
Gabrielsen, sem var kennari hans, hversu lítið upplagt Gabrielsen þótti að hann
væri lagaður til slíks.
Þorvaldur gerir ágæt skil námi og ferli Lárusar í Danmörku, en litla leik-
húsið hans Sams Besekow í Riddarasalnum á Friðriksbergi var fjörefnagjöf í
danskt leikhúslíf undir stríð og má sjá hvernig þau listrænu leiðarljós sem þar
voru í hávegum höfð fylgja Lárusi síðar á listferlinum; bæði á þetta við um
verkefnaval og fagurfræðilega nálgun. Listamaðurinn á ekki að vera eyland,
sannur húmanisti er enginn sá sem ekki lætur sig örlög meðbræðranna skipta
og fjallar um þá í list sinni. Tímarnir örvuðu auðvitað til slíkrar afstöðu. En hjá
Lárusi situr andinn í fyrirrúmi, ekki áróðurinn, og nútímaverk sem hann valdi
sér, eins og Hái-Þór eftir Maxwell Anderson, Á flótta eftir Ardrey, Orðið eftir
Kaj Munk og Jónsmessudraumur á fátækraheimilinu eftir Pär Lagerkvist fjalla
öll um það sem Kjarval orðaði einu sinni svo: Það er ábyrgðarhlutur að lifa. Svo
að ekki sé minnst á verk eins og Í deiglunni og Horft af brúnni eftir Arthur
Miller á Þjóðleikhúsárunum. Jafnframt var Lárus meiri nýjungamaður í svið-
setningum sínum en menn hafa almennt gert sér grein fyrir og má benda á
Kaupmanninn í Feneyjum og Bæinn okkar sem dæmi þess hvernig hinni land-
lægu raunsæisumgjörð var varpað fyrir róða.
Hann hóf sígild leikverk að nýju til verks, eftir nærfellt 20 ára hlé frá því að
Indriði Waage réðst af stórhug í að sýna fyrstu Shakespeareleikritin á Íslandi.
Þrjár af markverðustu sýningum á verkum heimsbókmenntanna sem sáu
dagsins ljós í Iðnó á fimmta ártugnum voru undir stjórn Lárusar, Kaupmað-
urinn í Feneyjum, þar sem samúð með hinum ofsóttu gyðingum var sjáanleg,
Eftirlitsmaðurinn eftir Gogol, þar sem ráðist er gegn hégómaskap og útkjálka-
mennsku og Volpone eftir Ben Jonson þar sem ráðist er gegn græðgi og flátt-
skap. En í tveimur öðrum sígildum verkum fór Lárus með aðalhlutverkin, Pétri
Gaut og Hamlet, tveimur erfiðustu og eftirsóttustu hlutverkum leikbók-
menntanna og hafði fullan sigur. Og í Þjóðleikhúsinu bætti hann um betur
m.a. með leikstjórn sinni á Sem yður þóknast, þar sem leiktexti Helga
Hálfdanar sonar hljómaði í fyrsta sinni á íslensku leiksviði, mögnuðum sýn-
ingum á Föðurnum og Kröfuhöfum eftir Strindberg og svo einstaklega stíl-
hreinni og skemmtilegri sýningu á Æðikollinum eftir Holberg, þar sem real-
TMM_2_2009.indd 130 5/26/09 10:53:30 AM