Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 88

Ú l f h i l d u r D a g s d ó t t i r
88 TMM 2009 · 2
frávik frá raunsæi endilega sem öryggisventil lesandans. Eins og kemur
fram í kenningum Todorovs og Jackson býður fantasían einmitt uppá
óöryggi og hik, þótt slíkt sé vissulega mismikið í þessum bókmenntum,
sem spanna allt frá ævintýralegum hasarsögum til íhugulla hrollvekj-
andi verka. Í þessum flótta getur líka falist uppreisn, andspyrna gegn
samfélagi og heimssýn raunvísinda og hagfræði (sem er nú aldeilis fallið
fyrirbæri) sem hefur útrýmt hinu ævintýralega og fantastíska og innleitt
í staðinn mælanlegan og endanlegan veruleika. Fræðikonan Kathryn
Hume leggur einmitt áherslu á þetta hlutverk fantasíunnar, en sam-
kvæmt henni er fantasían afl sem kveikir í lesanda, hristir hann upp af
doða hins sjálfsagða raunveruleika og virkjar hann til umhugsunar.15
Þannig færir fantasían lesandanum nýja sýn, þegar saga, samfélagsgerð
og hversdagsvandamál eru færð í fantastískan búning, en augljós dæmi
um þetta eru tilraunir með kynhlutverk innan fantasískra bókmennta.16
V
Hvað sem öllu þessu líður þá er ljóst að þessi flóðbylgja af fantasíubók-
menntum fyrir unga lesendur hefur gert það að verkum að fantasían,
sem lengi vel hafði verið hálfgerð jaðargrein, er orðin að almenningseign
og sjálfsagður hluti af bókmenntaflórunni. Margt bendir til þess að nú
sé að byggjast upp ný kynslóð íslenskra lesenda sem þjást ekki af for-
dómum gagnvart bókmenntagreininni. Þessi fantasíubókabylgja hefur
þegar ýtt við íslenskum höfundum, en þar ber helst að nefna Sigrúnu
Eldjárn sem hefur sent frá sér tvær fantasíusyrpur fyrir yngri lesendur.
Vonandi er því að myndast grundvöllur fyrir aukin ítök fantasíuskáld-
verka fyrir fullorðna, hvort sem er í þýðingum eða frumsamin á
íslensku. Þegar hafa tvær fyrstu bækur Terrys Pratchett verið þýddar, en
bækur hans eru reyndar dæmi um verk sem höfða jafnt til unglinga sem
fullorðinna.17 Önnur fantasía ætluð fullorðnum er Dreki hans hátignar
sem kom út í íslenskri þýðingu Helgu Soffíu Einarsdóttur árið 2008.
Reyndar má segja það sama um margar þessara bóka sem fjallað er um
hér að ofan. Þær eru góð dæmi um „fjölskylduvæna“ skemmtun, þar
sem bæði foreldrar og börn, og jafnvel afar og ömmur og frænkur, geta
spjallað saman um nýjustu fantasíuna. Það hlýtur að teljast gleðilegt að
fram séu komnar bækur sem brúa aldursbilið milli lesenda. Sjálf ólst ég
upp við stöðugar umræður um bóklestur þar sem þrjár kynslóðir spjöll-
uðu saman um sögur og persónur, höfunda og texta, og þá skipti litlu
máli fyrir hvaða aldurshóp verkið var ætlað.
Ég hóf þessa grein á því að ræða áhyggjur manna af bókinni sem ég
TMM_2_2009.indd 88 5/26/09 10:53:27 AM