Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 76

Ú l f h i l d u r D a g s d ó t t i r
76 TMM 2009 · 2
asíunnar sjálfrar, þátt ímyndunaraflsins og draumanna. Malla er gott
dæmi um sterka kvenhetju og þann möguleika fantasíunnar að snúa
upp á kynhlutverk, en komu hennar er spáð í Völuspá, nema bara að þar
er auðvitað spáð fyrir komu karlhetju.
Ávítara-serían og Rúnatákn eru bækur af þeirri grein fantasíubók-
mennta sem gerast algerlega í tilbúnum heimi. Iðulega er talað um J.R.R.
Tolkien sem brautryðjanda slíkra bókmennta því Hobbitinn og Hringa-
dróttinssaga eru af þessu tagi, en þar er meðal annars vísað til norrænar
goðafræði. Ólíkt því sem margir virðast álíta er fantasían víðfeðmt og
fjölbreytt svið bókmennta og skiptist í fjölmargar undirdeildir. Það sem
flestir kalla fantasíur er þó nokkuð vel skilgreint fyrirbæri, en það eru
bækur sem fylgdu í kjölfar Hringadróttinssögu Tolkiens (1954–1955).
Áhrif Tolkiens á greinina verða seint eða aldrei ofmetin, en hann bjó
meira eða minna til þessa tegund fantasíunnar sem síðar hefur orðið að
eins konar erkitýpu hennar. Þessar sögur, sem mætti kalla „hreinar fant-
asíur“, gerast í öðrum heimi sem er yfirleitt hálfmýtískur og fjarlægur í
tíma, þar búa ýmsar vættir í bland við mannfólk og galdrar og töfrar
eðlilegur hluti lífsins: og hér á hin hefðbundna hetja auðvitað sinn fasta
sess.
Nálgunin á hlutverk eða ímynd hetjunnar getur verið ágætismæli-
kvarði á það hversu hefðbundin fantasían er. Reglulega koma út fant-
asíur sem gera lítið í því að umbylta formi en leggja þeim mun meiri
áherslu á að halda öllum hefðum til haga. Versta dæmið um slíka er
Eragon-serían eftir hinn unga höfund Christopher Paolini (2003– (ólok-
ið) þýð. Guðni Kolbeinsson 2005–). Fyrsta bókin var á sínum tíma
auglýst með miklum látum og mikið var gert með það að höfundurinn
hefði aðeins verið fimmtán ára þegar hann hóf að skrifa söguna. Sagan
hefur allt sem tilheyrir í fantasíum: unga karlhetju, dreka, illmenni,
álfameyjar, bardaga og galdra. Það er fátt frumlegt í söguþræðinum sem
segir frá ungum dreng sem finnur drekaegg og gerist höfuðandstæð-
ingur hins illa drekariddara sem heildur heiminum í ógnargreipum.
Enda er frumleiki í söguþræði ekki endilega málið, aðalatriðið er hvern-
ig unnið er úr þeim (formúlu)spilum sem höfundur hefur á hendi. Og
þar fellur Eragon flatur og stærstur hluti bókanna er ofhlaðinn klisjum,
meðal annars í ofurhefðbundnum kynhlutverkum og lítt spennandi
hliðarsögum og persónum. En drekarnir eru ljómandi vel gerðir og ná á
stundum að lífga upp á söguna.
Það vantar hins vegar alveg dreka í þrjár aðrar fantasíur sem allar
fylgja hefðinni óþarflega vel eftir. Dularfulla bókin: Á háskaslóðum
(1964, þýð. Heidi Ploder 2007) eftir Lloyd Alexander er einnig fyrsta bók
TMM_2_2009.indd 76 5/26/09 10:53:26 AM