Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 78

Ú l f h i l d u r D a g s d ó t t i r
78 TMM 2009 · 2
frá honum. Hann er kallaður fram af Nathaniel, er hrokafullur ungur
galdranemi og sér ekkert rangt við ofurvald galdramannanna og fyrir-
litningu þeirra á almúganum.5 Þetta gefur sögunni fleiri blæbrigði en
venjan er í fantasíum fyrir þennan aldurshóp.
II
Galdraheimur Bartimæusar-bókanna er nokkuð frábrugðinn hinni
hefðbundnu „hreinu“ fantasíu, en þó tilheyrir sagan þeirri bókmennta-
grein einna helst, þótt vissulega sé fátt „hreint“ þegar kemur að formum
og formúlum þessara bókmennta, þvert á væntingar þeirra sem ekki
þekkja til. Til dæmis má nefna að „hreinu“ fantasíunum má skipta niður
í flokka, en hluti þeirra er kenndur við sverð og særingar og eru iðulega
ákaflega reyfarakenndar (og þykja léttvægari en tolkíenskar sögur), en
það er höfundur Conans villimanns, Robert E. Howard, sem ruddi þá
braut. Howard skrifaði mikið í hin svokölluðu pulp-tímarit á fjórða og
fimmta áratug tuttugustu aldar en á þeim tíma má segja að „hreina“
fantasían hafi mótast í það form sem hún er kunnust fyrir í dag. Rætur
hennar liggja þó mun aftar, en flestar forsögur (vestrænu) skáldsögunn-
ar eins og við þekkjum hana í dag eru fantastískar, til dæmis Satíríkon
og Dekameron, auk hinnar frægu Útópíu eftir Thomas More, en sú varð
hreinlega uppspretta að heilli nýrri grein bókmennta. Ekki má heldur
gleyma ævintýrum, þjóðsögum og goðsögum sem einnig hafa verið
mikilvæg hliðargrein við fantasíuna alla tíð, en verk þeirra Hómers,
Óvíds og Snorra Sturlusonar eru almennt talin meðal fyrirrennara fant-
asíunnar, auk alls kyns miðaldasagna eins og riddarasagna og rómansa,
þar á meðal Fornaldarsögur Norðurlanda og sumar Íslendingasagna.
Þegar skáldsagan byrjar að mótast á átjándu öld komu fram fantasíur
eins og Ferðir Gúllívers eftir Jonathan Swift (1726), og á sama tíma verð-
ur gotneska skáldsagan til en þó að hún tilheyri aðallega hrollvekjunni
hefur hún einnig verið flokkuð sem fantastísk bókmenntagrein. Seint á
nítjándu öld koma svo fram frægar fantasíur fyrir börn, eins og Lísa í
Undralandi eftir Lewis Carroll (1865).
Hér er auðvitað stiklað á stóru í sögunni og aðeins tínd til þekktustu
verkin og þau sem falla klárlegast innan marka formsins. En það mætti
auðveldlega víkka sviðið út og tína til vísindafantasíur eins og eftir Jules
Verne og H.G. Wells, bókmenntalegar fantasíur Frans Kafka og Mikaíls
Búlgakof, eða einfaldlega minna þekkt, en þó ákaflega mikilvæg verk,
eins og Gormenghast eftir Mervin Peak sem kom út um svipað leyti og
Hringadróttinssaga Tolkiens (1946–1959).
TMM_2_2009.indd 78 5/26/09 10:53:26 AM