Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Blaðsíða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2009 · 2
Algleymi haldi manni við efnið á sama hátt og góð glæpamynd, ferðalög Guð-
jóns og Helenu um tímann eru mjög misskemmtileg aflestrar og þessum les-
anda þótti sveigja bókarinnar í átt að spennutrylli eiginlega alveg stórfurðuleg,
sérstaklega í kjölfar þess löturhæga og oft ljóðræna rytma sem einkennir bók-
ina fyrstu tvöhundruð síðurnar eða svo. Hins vegar er sagan alveg trú sjálfri sér
að því leyti að hún lætur lesandanum ekki eftir einfalda Hercule Poiriot-lausn
heldur blasir „tveggja átta sýn“ (282) við þegar líður að lokum. Eins og líf eða
dauði kattar Schrödingers verða örlög Guðjóns og Helenu ekki ráðin; þau eru í
kassanum og lesandinn fær ekki að lyfta lokinu. Lausnin er ekki ein eins og í
hefðbundnum glæpasögum, heldur margar.
Í Algleymi er það ekki bara skáldskapurinn heldur sjálf mannkynssagan sem
er undir. Lykilspurning verksins er sú sama og hefur verið á vörum fjölda-
margra rithöfunda og sagnfræðinga á síðustu árum: Lýtur mannkynssagan
einhverjum öðrum lögmálum en aðrar frásagnir? Mannkynssagan er ekkert
nema safn frásagna, safn minninga. Minningar eru hins vegar óáreiðanlegar
og frásagnir bundnar af formgerð. Rætur sagnfræðinnar liggja því í „skálduð-
um“ textum og spurningin um hvað raunverulega gerðist er mjög erfið við-
fangs, ekki einu sinni þar er að finna eina, rétta lausn eins og Erlendur Sveins-
son, lögreglumaður í bókum Arnaldar Indriðasonar, glímir við. Þarna kemur
skammtafræðin enn til skjalanna. Í þessari grein eðlisfræðinnar virðist ýmis-
legt ekki í samræmi við veruleikann eins og við skynjum hann flest og erfiðasti
hjallinn að komast yfir er sá að í skammtafræðinni eru hlutirnir ekki svona eða
hinsegin heldur byggjast niðurstöður rannsókna alltaf að einhverju marki á
athugandanum. Í afstæðiskenningu Einsteins er hraði athugandans til dæmis
lykilatriði – sjálfur tíminn líður með ólíkum hætti eftir þeim hraða sem ferðast
er á; maður sem ferðast á gríðalegum hraða um geiminn kemur yngri til jarðar
heldur en þeir sem sátu heima og biðu hans. Þó að þær byggist á strangvís-
indalegum grunni þá leiða kenningar skammtafræðinnar í raun af sér afskap-
lega óvísindalega niðurstöðu; að það sé ekkert eitt rétt svar, enginn sannleikur.
Í sérhverjum aðstæðum er allt mögulegt og allir möguleikar eiga sér stað þótt
við sjáum bara eina útkomu.
Vitaskuld upplifir enginn veruleikann með þessum hætti því skammtafræð-
in er kerfi sem er smíðað utan um öreindir og atóm. Nema Guðjón (og Sam
Beckett). Hann stekkur samstundis úr einum tíma í annan, eins og rafeindir
flytjast beint milli orkuhvolfa í atómum. Þess vegna leitar hann sér huggunar í
Voynich-handritinu, dularfullu handriti sem er skrifað með óþekktu letri á
ókunna tungu og enginn veit hvaðan kom eða hvað merkir (þetta handrit er til
í alvörunni). Guðjón verður hugfanginn af handritinu og tilurð þess vegna þess
að við ráðgátunni um handritið er bara ein lausn: annaðhvort er það gabb; bull
– eða það merkir eitthvað. Hvað það merkir er aukaatriði, það er einfaldlega
haldreipi í heimi þar sem kettir eru bæði lifandi og dauðir.
Algleymi er víðfeðm og metnaðarfull skáldsaga og uppspretta ýmissa áhuga-
verðra pælinga um mörk skáldskapar og veruleika eða „sannleika“ þótt sömu
þemu hafi að vísu verið mjög áberandi í skáldsögum víða um heim undanfarna
TMM_2_2009.indd 122 5/26/09 10:53:29 AM