Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 14

S t e fá n J ó n H a f s t e i n
14 TMM 2011 · 3
grein er hún skipulögð gegnum pólitíska úthlutunarkerfið og látin
niðurgreiða höfðingjaveldið; Kárahnjúkavirkjun er reist með veði í
skattfé almennings því hún stenst ekki markaðskröfur þótt hún full-
nægi þörf stjórnmálastéttarinnar fyrir hollustukaup. Kapphlaupið um
að bræða ál og setja öll orkuegg þjóðarinnar í þá einu körfu er kapp-
hlaup smákónganna með tilheyrandi skóflustungum.22
Undir lok 20. aldarinnar hefði þetta kerfi átt að vera komið að niður-
lotum því lítið var eftir afgangs nema opna 1–2 álver í völdum kjör-
dæmum og byrjað að skuldsetja útgerðina miskunnarlaust til að merg-
sjúga og flytja gróða undan sköttum í felufélög erlendis. Þá opnaðist
óvænt ný auðlind: Erlent lánsfé.23 Allt í einu má auka verðmæti íslensku
bankanna og fyrirtækjanna margfalt, þau eru látin sjúga upp erlend lán
eins og hvern annan makrílstofn með lýðveldið sjálft að veði.
Svo kemur hið óumflýjanlega Hrun. Það sem leit í fyrstu út eins og
fjármálahrun hefur síðan afhjúpað spillingardýki þar sem ekki stendur
steinn yfir steini.24 Sjálfsmynd þjóðarinnar hrynur.
En myndin sem við blasir er miklu dekkri en bara óstjórn á öllum
sviðum. Íslenska kerfið byggir á þaulskipulagðri andstöðu við verð-
leika.
IV. Gegn lýðræði, gegn verðleikum
Hvers vegna að rifja upp þessi almæltu tíðindi úr sögunni? Fyrst, til
að minna okkur á að Hrunið í október 2008 var ekki bara óveður frá
útlöndum, eða vegna framgöngu óráðvandra manna, heldur rökrétt
niðurstaða af áratuga langri óstjórn. Í öðru lagi til að undirstrika að
endurreisn Íslands er ekki bara spurning um „frjálshyggju“ andspænis
„norrænni velferð“ heldur spurning um að endurreisa lýðveldið á
lýðræðislegum háttum. Í þriðja lagi til að greina betur þann vanda sem
nú er við að glíma, því gamla kerfið leiddi yfir okkur galla sem verður
að taka á.
Stjórnmálakerfið er gjaldþrota. Úrslit sveitarstjórnarkosninganna
2010 sýndu að í öllum stærstu sveitarfélögum landsins hafnaði almenn-
ingur gamla fjórflokkakerfinu, sem formaður Samfylkingar lýsti
„dautt“ á kosninganótt. Níutíu prósent þjóðarinnar vantreysta Alþingi.
Skýrsla rannsóknarnefndarinnar hefði með réttu átt að kalla á afsögn
Alþingis (sem átti að hafa eftirlit með framkvæmdavaldinu í undan-
fara Hrunsins), en varð þess í stað enn eitt bitbeinið með tilheyrandi
klofningi þingsins og virðist ekki ætla að leiða til annars en að gera
Geir Haarde að allsherjar blóraböggli.25 Könnun í ágúst 2011 sýnir full-