Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 30

G u ð n i E l í s s o n
30 TMM 2011 · 3
er mikilvægt að „blindast ekki af hræðsluáróðri“.32 Þótt færa megi rök
fyrir því að DDT hafi verið:
ofnotað í bandarískum landbúnaði á sjötta áratug tuttugustu aldar, leiddi ekki
nauðsynlega af því, að banna ætti notkun þess gegn mýraköldu í suðrænum
löndum á sama tíma eða síðar. Þegar dregið var þar úr notkun efnisins, færðist
mýrakalda aftur í aukana. Stjórnvöld á Sri Lanka hættu til dæmis að nota DDT
árið 1964, þegar þau töldu, að tekist hefði að útrýma mýraköldu. En árið 1969
hafði mýraköldusjúklingum þar í landi aftur fjölgað í um hálfa milljón. Hvert
landið af öðru fylgdi hins vegar fordæmi Bandaríkjamanna á áttunda áratug
og bannaði alla notkun DDT. Mörg vestræn ríki, sem veittu fátækum þjóðum
í suðri þróunaraðstoð, bundu hana því skilyrði, að notkun DDT væri bönnuð.
Þetta hafði skelfilegar afleiðingar. Talið er, að allt frá einni og upp í þrjár millj-
ónir manna í þróunarlöndum látist nú árlega úr mýraköldu, aðallega börn. Þetta
fólk hefði fæst dáið, hefði verið leyfilegt að nota DDT gegn mýraköldu.33
Er það rétt að ,bann‘ við notkun skordýraeitursins DDT megi rekja til
bandarísku umhverfisverndarhreyfingarinnar, ,bannið‘ hafi breiðst út
til þriðja heimsins og að af þeim sökum hafi tugir milljóna látið lífið
frá upphafi áttunda áratugarins? Hannes ítrekar þessa skoðun stuttu
síðar. Nú sé fyrst og fremst barist fyrir heimild til að úða efninu á inn-
veggi íbúðarhúsa og af máli hans má ráða að grátlegt sé að ekki hafi
verið brugðist við þessari beiðni fyrir löngu: „Þegar Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin, WHO, ákvað eftir miklar umræður árið 2006 að mæla
með notkun DDT gegn mýraköldu, höfðu sennilega hátt í fimmtíu
milljónir manna hnigið að þarflausu í valinn næsta aldarfjórðunginn
á undan.“34
Lýsing Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar er um margt undarleg,
en fjöldamargar athugasemdir má gera við málflutning hans.
1) Þegar Bandaríska umhverfisverndarstofnunin (EPA) bannaði
notkun DDT árið 1972 (með ákveðnum undantekningum) tók það að
sjálfsögðu ekki til annarra landa. Stjórnandi stofnunarinnar, William
Ruckelshaus, lagði þá á það áherslu að enn gætu bandarískir framleið-
endur flutt skordýraeitrið út, enda hafði EPA enga lögsögu utan Banda-
ríkjanna.35 Einnig er varasamt að leggja of mikla áherslu á „fordæmi“
Bandaríkjamanna þótt Hannes Hólmsteinn og fleiri geri það. Ýmis
austantjaldslönd höfðu bannað notkun efnisins áður, t.d. Ungverja-
land 1968 og Sovétríkin 1969–70, þótt illa gengi að framfylgja banninu
þar,36 auk Kúbu 1970. Hér voru Norðurlöndin einnig í fararbroddi, en
efnið var bannað í Noregi og Svíþjóð frá 1970. Annars staðar á Vestur-
löndum takmörkuðu yfirvöld notkun á efninu mun seinna, á Bret-