Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 62

Ú l f h i l d u r D a g s d ó t t i r
62 TMM 2011 · 3
spurði hún og naut þess að sjá Erlend engjast fyrir framan sig.“26 Þannig
spilar Arnaldur á tvær andstæður íslensks veðurfars og fellir saman í
eitt en nístandi birtan er þó greinilega meiri óvinur Erlendar en köld
þokan. Þetta umhverfi hvítrar auðnar er ekki aðeins áberandi í verkum
Arnaldar heldur einkenni margra norrænna glæpasagna. Þær þrífast
að miklu leyti á þessari ímynd norðursins sem heims myrkurs, kulda
og auðnar.27 Auðninni fylgir líka ákveðin hugmynd um hreinleika, allt
þetta hvíta óendanlega rými skapar tilfinningu fyrir friðsæld og sak-
leysi. Út á þessa mótsögn gera svo norrænir glæpasagnahöfundar, mitt
í þessari friðsæld finnast ummerki um ofbeldi, blóðug lík. Þannig ná
þeir að spila á þetta tvennt, allt myrkrið, kuldann og auðnina með sínum
undirtónum grimmdar, lögleysu og einmanaleika, og svo þessa hug-
mynd um hreinleika hins hvíta og ósnerta sem er rofinn af glæpum.
Arnaldur hnykkir svo enn á þessu með aðalpersónu sinni, Erlendi,
og tengir glæpamálin kulda og auðn með stöðugum tilvísunum í
fortíð hans og hvarf bróðurins. Eins og áður segir er Erlendur vinur
vetrarins, næstum því einskonar morri, því oft og tíðum virðist allt
kólna í kringum hann. Þessi sviðsetning er stöðugt ítrekuð, eins og í
kaldranalegu umhverfinu í Sonum duftsins, stöðugum haustrigning-
unum í Mýrinni, kalda hótelherberginu í Röddinni, aftakaveðrinu sem
brestur á þegar lausn málsins nálgast í Vetrarborginni, banvænum kulda
vatnanna í Harðskafa og sívaxandi kuldanum í Furðuströndum. Þó
Harðskafi gerist um síðsumar þá fjallar bókin um kulda, bæði sem hluta
af plottinu og svo kuldann sem búið getur í mannssálinni og það sama
má segja um Kleifarvatn.
Þessi einkenni má tengja sjálfum stílnum sem einmitt er knappur og
laus við skraut eins og fram hefur komið. Skoðum þessar setningar úr
Furðuströndum:
Hann stóð hjá Urðarkletti og sá refaskyttuna nálgast hægum skrefum. Þeir
heilsuðust kurteislega í súldinni. Orð þeirra rufu kyrrðina eins og þau kæmu úr
annarlegum heimi.
Það hafði ekki sést til sólar í nokkra daga. Þoka lá yfir fjörðunum og spáð var
kólnandi og snjókomu á næstu dögum. Náttúran var lögst í vetrardvala.28
Hér þjónar hvert orð sínu hlutverki – Urðarklettur, hæg skref, súldin,
kyrrðin, annarlegur heimur, ekki sést til sólar, þoka, kólnandi, snjókoma,
vetrardvali – allt til að skapa þétta umlykjandi stemningu eyðilegs og
napurs landslags. Ein setningin felur í sér myndmál – „Orð þeirra rufu
kyrrðina […] annarlegum heimi“ – en sú mynd er einföld og undir-