Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 143

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 3 143
að síður setti hún á fót teikniskóla þar
sem 16 stúlkur hefja nám fyrsta árið og
síðar áttu piltar einnig eftir að bætast í
hópinn, meðal annarra Þórarinn B. Þor-
láksson. Á Þjóðminjasafni Íslands eru
varðveitt 14 olíumálverk og margar
teiknibækur Þóru auk dagbóka hennar
og bréfa.
Sigrún Pálsdóttir kýs, einhverra hluta
vegna, ekki að gera mikið úr þessum
þætti í ævistarfi Þóru Pétursdóttur. Til
að mynda eru engar myndir af málverk-
um Þóru eða teikningum að finna í bók-
inni. Í þessu atriði kemur kannski einna
gleggst fram að sú saga sem sögð er af
Þóru er byggð á vali sagnfræðingsins
ekki síður en hennar eigin frásögn. Í við-
tali sem tekið var við Sigrúnu í Morgun-
blaðinu í tilefni af útkomu bókarinnar
segir hún að bréf Þóru og dagbækur séu
„einstakar sögulegar heimildir“. Hún
bendir á að stíll Þóru sé „hispurslaus“ og
að hún lýsi „aðstæðum og atburðum
mjög nákvæmlega með sviðsetningum
og samtölum“. Og Sigrún ítrekar mat sitt
á þessu: „Þetta er að mínu viti hin raun-
verulega arfleifð Þóru og sérstaða í
Íslandssögunni, ekki myndlistin, hann-
yrðirnar eða félagsstörfin.“ Það er sem
sagt ekki bara „Þóra [sem] býr til sína
sögu sjálf og skráir“ (79) heldur er frá-
sögnin líka búin til af Sigrúnu sem
metur þær heimildir sem fyrir liggja og
velur og hafnar. Það breytir þó ekki
þeirri staðreynd að sú mynd sem Sigrún
dregur upp af Þóru biskupsdóttur er
bæði fróðleg og skemmtileg og bætir
miklu við þá heildarmynd sem smám
saman er að teiknast upp af lífinu á
Íslandi á síðari hluta nítjándu aldar. Og
reyndar sætir hún þó nokkrum tíðind-
um því ekki hafa margar bækur sem út
hafa komið á undanförnum árum beint
kastljósinu að þeim menningarkima sem
skyggður er í bók Sigrúnar. Bókin er
mikilsvert framlag til íslenskrar kvenna-
sögu. Þá er afar fróðlegt að bera það líf
sem þarna er lýst saman við aðrar nýleg-
ar bækur, til að mynda bók Matthíasar
Viðars Sæmundssonar um fjölskyldu og
samtíð Héðins Valdimarssonar (2004) og
jafnvel við hina sögulegu skáldsögu
Helga Ingólfssonar, Þegar kóngur kom
(2009). Þar er samtíð Þóru biskupsdóttur
lýst frá víðara sjónarhorni en Sigrún
velur og líka fjallað um fólk af lægstu
stéttum þjóðfélagsins. En eins og kom
fram áður er það fólk „ekki er hluti
þeirrar sögu hér er sögð“. Kostulegt er til
dæmis að lesa, í Þegar kóngur kom, til-
vitnun í Péturs postillu, hugvekjur Péturs
Péturssonar biskups – föður Þóru – sem
víða voru lesnar á íslenskum heimilum á
síðari hluta nítjándu aldar og fram á þá
tuttugustu. (Reyndar mörgum til sárrar
armæðu eins og lesa má um í íslenskum
æviminningum (sjá til dæmis „Lifandi
kristindómur og ég“ eftir Þórberg Þórð-
arson og Gömul kynni Ingunnar Jóns-
dóttur frá Kornsá)). Pétur biskup skrifar:
Sá sem hefur góða heilsu og daglegt
brauð, getur í moldarkofum sínum átt
langtum rólegri daga en margir ríkis-
menn í reisulegri húsum og valdsmenn
í vandasömum embættum, einungis
ef hann sjálfur vill vera ánægður með
stöðu sína og öfundar ekki aðra af því,
sem þeir í raun og veru eru ekki öfunds-
verðir af.
Í mannlegu félagi verður að vera
einhver röð og regla, þessvegna verða þar
að vera ýmislegar æðri og lægri stéttir,
yfirboðnir og undirgefnir. (Tilv. eftir
Þegar kóngur kom, s. 108–109).
Þannig réttlætti hin íslenska embættis-
mannastétt forréttindi sín og misjöfn
kjör manna á síðari hluta nítjándu aldar
og reyndi að sætta hina verr settu við
sinn hlut. En íslenskt samfélag var í örri
þróun og Þóra biskupsdóttir lifir tíma
sem boðuðu miklar breytingar: „Heim-