Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 59

C o d u s c r i m i n a l u s : M a n n s h v ö r f o g g l æ p i r
TMM 2011 · 3 59
við um innflytjendamálin eins og hitt. En þetta er hvorki í fyrsta né
eina skiptið sem Erlendur talar svona. Þetta stef kallast á við lýsingar
á köldum raunveruleika íslenskra glæpa eins og fyrr var nefnt þar sem
glæpum á Íslandi er lýst sem slysum og illa ígrunduðu klúðri.
Hlutverk glæpafléttunnar virðist því ekkert endilega vera að lýsa
snilli þess sem leysir málið eða að gefa lesanda innsýn í forboðinn heim
glanslegra gangstera. Áherslan er frekar á hið samfélagslega samhengi
og þá sérstaklega samfélagsmeinin sem glæpirnir afhjúpa – og eru hluti
af. Þó er það ekki þannig að þar sé glæpasöguformið beinlínis notað til
að ráðast markvisst gegn ýmsum stórum vandamálum – pólitískri spill-
ingu, eiturlyfjum, vændi, kynferðislegri misnotkun og svo framvegis
– heldur er aðferð Arnaldar frekar sú að láta gagnrýnina koma fram í
smáskömmtum, í gegnum hversdagsleg atriði rannsóknarinnar.17
Þessi áhersla á samfélagsmein er nátengd norrænu glæpasögunni.
Norrænir krimmar fjalla iðulega að stórum hluta um félagsleg mál-
efni og hafa á undanförnum árum þjónað því hlutverki innan bók-
menntanna að rýna í samfélagsleg átakaefni og deila á það sem miður
fer í þjóðfélaginu og hjá stjórnvöldum. Í umfjöllunum breskra og
banda rískra bókmenntarýna um norrænu glæpasögurnar kemur fram
að þarna sé að finna mótsögn sem knýr norrænu glæpasöguna, því
fyrir mörgum eru Norðurlönd fyrirheitna landið hvað varðar félagsleg
gæði.18 Norræna velferðarsamfélagið er frasi sem við kannski heyrum of
oft til að hugsa út í hvað í honum býr en þessi tegund samfélags er ekki
sjálfsögð, hún finnst ekki víða (jafnvel ekki einu sinni á Norðurlöndum,
vilja sumir meina) og er af mörgum álitin fyrirmynd góðra, velvirkra og
heilbrigðra samfélaga. Því finnst mörgum það heillandi að sjá að glæpir
skuli líka þrífast í norrænum velferðarríkjum, að þessi skipulögðu og
vel virku norrænu samfélög eigi við sömu vandamál að stríða og önnur,
sömu samfélagsmeinin herji á okkur og aðrar þjóðir. Samfélagsleg ádeila
var beinlínis markmið sænsku rithöfundahjónanna Maj Sjöwall og Per
Wahlöö þegar þau hófu að skrifa sínar frægu glæpasögur árið 1965. Þau
voru marxistar og ætluðu að nota glæpasöguna til að stinga á meinum
sænsks samfélags. Segja má að þau hafi rutt brautina fyrir þá bylgju
norrænna glæpasagna sem fylgdi í kjölfarið. Í grein sinni um skáldsögur
Arnaldar leggur Kristín Árnadóttir áherslu á áhrif þeirra hjóna á
íslenskan glæpaskáldskap og í bók sinni um sögu og þróun íslenskra
glæpasagna tekur Katrín Jakobsdóttir í sama streng.19
Að vissu leyti má halda því fram að hversdagurinn sé því viðfangsefni
verka Arnaldar, ekki síður en glæpir. Hið hversdagslega birtist meðal
annars í lýsingum á starfi lögreglunnar en sögur Arnaldar eru gott