Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 61

C o d u s c r i m i n a l u s : M a n n s h v ö r f o g g l æ p i r
TMM 2011 · 3 61
fyrr en 2009, árið eftir hrunið, sem Arnaldur tekur útrásarbraskið
markvisst fyrir í Svörtuloftum.
Enn eitt stórt stef er seinna stríðið og kalda stríðið en spilling og
sam særi tengd síðari heimsstyrjöld er viðfangsefni Napóleonsskjalanna
og Konungsbók fjallar um afleiðingar síðari heimsstyrjaldar. Hvorug
þessara tilheyrir þó Erlendar-seríunni eins og áður hefur komið fram.
Njósnir á tímum kalda stríðsins koma fyrir í Kleifarvatni, þar skiptist
frásögnin í tvær raddir, eina úr fortíð og aðra í nútíð, líkt og í Grafarþögn,
en í þeirri bók tengist viðfangsefnið einnig stríðsárunum.23
Vitundarmiðjan er fyrst og fremst hjá Erlendi og hin félagslega ádeila
kemur iðulega frá honum. Eins og áður er sagt er Erlendur merkilega
fordómalaus og þrátt fyrir að eiga erfitt með að tengjast sínum nánustu
virðist hann eiga gott með að samsama sig ýmsum þeim sem minna
mega sín eða eiga um sárt að binda og því er hann góður fulltrúi þeirrar
næmu ádeilu sem er svo sterkt einkenni bóka Arnaldar. Það eru því ýmis
málefni sem skáldverkin fjalla um og í raun fullt eins hægt að lýsa þeim
út frá þessum samfélagsmeinum, burtséð frá glæpunum.
Ís og land
Hinn hráslagalegi hversdagsleiki sem umvefur glæpina í verkum
Arnaldar er órjúfanlegur hluti af hinu hráslagalega umhverfi sagnanna.
Erlendur kann best við sig í kulda og myrkri vetrarins, og hverfur inn í
hvíta þoku í lok Harðskafa:
Hann stóð við eyðibýlið sem var gamla heimilið hans og horfði upp í átt að
Harðskafa. Það sást ekki vel til fjallsins vegna hrímþoku sem seig æ neðar í
fjörðinn […] Hann starði langa stund þögull og alvarlegur upp að fjallinu áður
en hann lagði af stað fótgangandi með gönguprik og lítinn bakpoka á herðum
sér. Honum sóttist ferðin greiðlega og hann var umvafinn þögn náttúrunnar
sem lögst var í vetrardvala allt í kringum hann. Áður en langt um leið var hann
horfinn í hvíta þokuna.24
Þegar vetrinum sleppir er það hin hvíta og skerandi sumarbirta sem
umlykur Erlend og veldur honum vandræðum: „Helvítis miðnætur-
sólin hélt fyrir honum vöku langt frameftir öllu. Það var eins og
ekkert dygði á hana. Erlendur reyndi að útiloka svefnherbergi sitt frá
næturbirtunni með þykkum gluggatjöldum en henni tókst að smjúga
framhjá þeim.“25 Á endanum biður hann Elínborgu um að aðstoða sig
við að finna leppa sem hann getur haft yfir augunum og þetta vekur
mikla kátínu: „- Meinarðu eins og kellingarnar eru með í bíómyndum?