Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 20

S t e fá n J ó n H a f s t e i n
20 TMM 2011 · 3
og umbuna verðleikum. Allt miðar þetta að aukinni hagsæld á breiðum
grundvelli, en ekki nauðhyggju um hagvöxt.41 Hægvöxtur væri nær lagi
núna. Og aukinn jöfnuður. Jöfnuður er þjóðhagslega hagkvæmur. Ekki
bara af biblíusögulegum ástæðum í anda miskunnsama Samverjans,
heldur af því að heilsugæsla, menntun, almenn vellíðan og þátttaka allra
í agnarsmáu gangverki þjóðar borgar sig einfaldlega – í peningum. Við
eigum gríðarleg auðævi og það þarf einstakan brotavilja til að stofna
þeim í hættu – aftur. Hreinir og skýrir efnislegir hagsmunir standa til
þess að miðjan í íslensku samfélagi láti ekki ræna sig.42 Pólitísk upp-
reisn frá miðju getur einangrað öfgafyllstu hagsmunaúlfana sem stefna
landinu í hættu. Slík uppreisn hefur það markmið að tryggja almenna
hagsæld en gefa hana ekki eftir þeim sem vilja slíta sundur frið í þágu
sinna eigin þröngu stundarhagsmuna. Til þess eru lýðræðislegar leiðir
færar.
Tilvísanir
1 Sjá til dæmis aðgengilega grein Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur, fyrrv. formanns Samfylking-
arinnar í TMM í feb. 2010, margvísleg skrif Stefáns Ólafssonar við Háskóla Íslands, og auðvitað
margra fleiri í kjölfar Hrunsins. Þessi tvö nægja sem dæmi um forystufólk í stjórnmálum og
fræðum sem lagt hefur til umræðunnar og neglt Hrunið við nýfrjálshyggju. Ingibjörg gengur
m.a.s. svo langt að taka sérstaklega fram að engin sérstök spilling umfram það sem gengur og
gerist hafi einkennt Ísland í þessu samhengi.
2 Nær væri að fjalla um „Þriðju leiðina“ sem Verkamannaflokkurinn gerði að sinni og Stefán
Snævarr lýsir ágætlega í TMM í maí 2010, „Krataávarpinu“, en þar er að finna þá nútímalegu
jafnaðarstefnu sem t.d. Samfylkingin ætlaði alltaf að fylgja og ætti að tileinka sér.
3 Höfundur kýs að setja ýmislegt hér fram í tilgátuformi því að hann er hvorki sagnfræðingur,
hagfræðingur né sérfræðingur um íslensk stjórnmál. Þá eru hér alls konar alhæfingar á breið-
um grundvelli því að efnið kallar á miklu ítarlegri greiningu en ein tímaritsgrein leyfir. Beðist
er forláts þar sem skautað er létt yfir í stórum dráttum.
4 Josep Stiglitz skrifaði skýrslu fyrir Seðlabanka Íslands árið 2000 og varaði við ýmsum hættu-
merkjum. En það þurfti ekki hagfræðing til. Erlendur fræðimaður sem kom til Íslands 2006 ók
um borgina og sagði: „Alltof margir byggingakranar“. Það sáu fleiri en ekki þeir sem þurftu.
5 Ásgeir Friðgeirsson skrifar í TMM í nóv. 2010 að þetta sem gerðist hafi verið „hrun vitsmuna“.
Þótt hann reki vel og ítarlega það sem ég nefni hér, að vitneskjan um hvernig afstýra mátti
Hruninu hafi í raun legið fyrir, þá er ég ekki viss um að ég taki undir að þegar allt hrundi sem
hrunið gat (stjórnmál, hagfræði, krónan, fjölmiðlar, eftirlitsstofnanir og margt f leira samtímis)
að það hafi verið andlegt skammhlaup. Ég er meiri efnishyggjumaður og tel að í stað hruns vits-
muna hafi þetta verið valdarán hagsmuna – sem létu greipar sópa meðan færi gafst.
6 Fúsk er alltof saklaust hugtak um það sem þarna gerðist þó að hluta hafi það verið svo. Þetta
var skipulegt rán. Auðvitað ekki með það að markmiði að allt færi á versta veg, heldur af full-
komlega skammsýnum og eigingjörnum hvötum.
7 Enn mun einhver til sem heldur því fram að afhending Búnaðarbankans til Finns Ingólfssonar
og Ólafs Ólafssonar í Samskipum með VÍS í meðgjöf hafi verið „markaðsleg“– en varla nema
einn ritstjóri. Styrmir Gunnarsson hefur staðfest að Björgólfsfeðgarnir hafi fengið Lands-
bankann í pólitískum tilgangi; en leita þarf lengra aftur til að sjá sömu fingraför: SR-mjöl?