Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 3 141
margra aðila um langt árabil. Á blaðsíðu
24 stendur: „Þóra Pétursdóttir biskups
er um það bil að hefja líf í eigin frásögn.
Hún er átján, að verða nítján“. Þarna
verða ákveðin skil í frásögninni því á
þeim síðum sem koma á undan þessari
setningu hefur Sigrún byggt á öðrum
heimildum en eigin frásögn Þóru til að
framkalla baksvið þeirrar myndar sem á
eftir kemur.
Frásögnin hefst á því að lýst er stór-
hýsinu sem kennt er við Reykjavíkur-
apótek og stendur á horni Pósthússtræt-
is og Austurstrætis. Síðan segir: „En
einhvers staðar undir þessari byggingu
liggur sögusvið frá öðrum tíma […]“
(14) og á fáum blaðsíðum eru æskuslóðir
og fjölskylda Þóru kynnt til sögu og hún
kyrfilega staðsett innan hinnar reyk-
vísku embættismannastéttar. En fátt er
vitað um bernsku hennar og Sigrúnu
hugnast ekki að geta í eyðurnar. Hún
bregður því á það ráð að tengja uppvöxt
stúlkunnar við sögulega atburði á
skemmtilegan hátt: „Þóra var tveggja
ára þegar skólapiltar hrópuðu „pereat“
að Sveinbirni Egilssyni rektor, þriggja
ára þegar Trampe greifi var gerður að
stiftamtmanni og skáldsagan Piltur og
stúlka eftir Jón Thoroddsen var gefin út
í Kaupmannahöfn, fjögurra ára þegar
skarst í odda með föður hennar og Jóni
Sigurðssyni á Þjóðfundinum […] Og
Þóra er átján ára þegar í allri Reykjavík-
ursókn búa um 1500 manns í 200
húsum og bæjum, þegar Reykjavík er
„ekkert nema húsin og göturnar og
þetta fólk“ kúgandi „hvað annað með
njósnum og kjaptæði““ (18–19). Síðasta
tilvitnunin, í Dægradvöl Benedikts
Gröndals, er gott dæmi um það hvernig
Sigrún kryddar frásögnina með
skemmtilegum vísunum í ýmsar ólíkar
heimildir. Og áður en kemur að lífi Þóru
„í eigin frásögn“ er ítrekuð stéttaleg
staða hennar og um leið lögð áhersla á
markmið frásagnarinnar: „Á lóðunum
umhverfis miðbæinn bjuggu þeir sem
verst voru settir, fólkið sem ekki er hluti
þeirrar sögu sem hér er sögð og fjallar
um einkaheim embættismanna og
kaupmanna sem árið 1865 búa í miðri
Kvosinni […]“ (19).
Eðli málsins samkvæmt eru dagbæk-
ur, ferðabækur og bréf þær heimildir
sem best birta okkur „einkaheim“ og sá
einkaheimur sem er aðalsögusviðið hér
er tilvera íslenskra kvenna af embættis-
mannastétt á síðari hluta nítjándu aldar
fram á annan áratug þeirrar tuttugustu.
Frá sjónarhorni nútímans er þetta
kannski ekki spennandi heimur að lifa í,
nema að litlu leyti, en frá sjónarhorni
lægri stétta samtímans hefur hann vafa-
laust verið öfundsverður. Innan þessa
heims hrærðust konur sem höfðu fáum
skyldum að gegna framan af ævi. Þær
höfðu meira en nóg að bíta og brenna,
lærðu hannyrðir, dráttlist, hljóðfæraslátt
og söng, lágu í bókum og biðu eftir
ásættanlegum biðli. Og fengu að ferðast.
Því má ekki gleyma að ferðalög til
útlanda víkkuðu sjóndeildarhringinn
svo um munaði og voru stórkostleg
ævintýri í tilbreytingarleysi dagana. Við
kynnumst þessum heimi í gegnum skrif
Þóru – og Sigrúnar. Við fáum nokkuð
glögga mynd af greindri og fjörugri
biskupsdóttur sem skrifar skemmtileg
bréf og teiknar skopmyndir „af feitum
og mjóum körlum, körlum að æla og
konu að hella úr hlandkoppi af svölum
ofan á fína frú“ (29). Það hefði verið
gaman að sjá einhverjar af þessum
teikningum í bókinni.
Þóra biskupsdóttir var greinilega
gædd ýmsum hæfileikum sem hefðu
vafalaust verið betur ræktaðir hefði hún
verið biskupssonur. Árið 1868, þegar
Þóra er 21 árs, skrifar Jakobína Jóns-
dóttir (sem síðar giftist Grími Thomsen)
henni bréf og segir: „skáld ertú, það