Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 7

R á n y r k j u b ú
TMM 2011 · 3 7
þeim hætti sem birtist okkur. Undirrótin var víðtæk spilling á Íslandi
sem ristir dýpra en gott er að viðurkenna.3
Frjálshyggjuhrun?
Enginn efi er á því að heimshrunið sem varð 2007–2008 átti rætur í
skefjalausum uppgangi fjármálakapítalisma og stigvaxandi áhættu-
sækni. Vissulega smitaði þetta Ísland. Viðskiptahömlum var létt af
fjármálafyrirtækjum og nánast óskiljanlegar fjárglæfrafléttur urðu til.
En svona kreppur eru ekkert nýnæmi heldur hluti af hinu alþjóðlega
kapítalíska kerfi. Það þarf ekki nema nýstúdent úr máladeild til að skilja
það. Josep Stiglitz (Making Globalization Work) og Niall Ferguson (The
Ascent of Money) gefa hnattræna og sögulega yfirsýn um endalausar
kreppur fjármálakerfisins sem er orðið svo háþróað í tækni sinni og
hömluleysi að hvorki þjóðríki né þau sjálf ráða við. Ferguson er reyndar
svo alúðlegur að bjóða upp á sálrænar en ekki bara hagrænar skýringar
á hrasgirni fjármálakerfisins og er það einkar fróðleg lesning á niður-
lagi bókar sem kom út um miðbik ársins 2007, þegar fæstum var ljóst að
enn ein kreppan var að skella á. En stjórnmálamenn og fjármálafurstar
halda eilíft að síðustu kreppunni hafi verið náð og „lærdómar“ nægir.
Þetta er nefnt hér til að benda á að það þarf enga yfirburðamenn eða
sérþekkingu um umheiminn (svo sem um fjármálakreppuna í S-A
Asíu undir lok 20. aldar) til að skilja að ástandið á Íslandi eftir 2000
var stórhættulegt.4 Þá er ég ekki að tala um „viðvörunarbjöllur“ frá
Danske Bank og öðrum útlendum dónum, heldur bara vitneskju sem
liggur fyrir – alls staðar. Jafnvel í fréttatímaritum. The Economist birti
forsíðugrein árið 2002 um að eignabólan sem þá var að hefjast gæti
aldrei staðist. Það þarf því ekki mikið til, og jafnvel innanlands voru
menn eins og Þorvaldur Gylfason og nokkrir fleiri sem skrifuðu í sama
anda. Sú fáfræði sem einkennir hagstjórnarmistökin á Íslandi eftir 2000
skrifast engan veginn á „frjálshyggju“ sem hugmyndafræði. Við erum að
tala um hreint og klárt fúsk. Ásgeir Friðgeirsson kallar það „hrun vits-
muna“, í lýsingu á því hvernig heilbrigð skynsemi og betri vitund véku
fyrir dellunni sem óð uppi.5
Mitt svar er: Hagsmunir.
Herfangið var í boði og menn hegðuðu sér eins og hver annar skelfir
hlaðborðanna: Fyrstir koma fyrstir fá. Fúskinu var gefið yfirbragð hug-
myndafræði og kennisetningar og „alvöru pólítíkur“…6
Hvort það var ríkisstarfsmannahópurinn sem kenndi sig við Eim-