Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 140

D ó m a r u m b æ k u r
140 TMM 2011 · 3
vörðungu sprottin af persónulegum
metnaði eða hefndarþorsta. Í bókinni
rekur Guðni hins vegar ágætlega hug-
myndafræðilegan ágreining sem var að
myndast innan Sjálfstæðisflokksins í tíð
hinnar lítt farsælu ríkisstjórnar Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks 1974
til 1978 og tengdist tilraunum yngri
manna í forystusveitinni til að teyma
flokkinn til hægri. Umfjöllun um ríkis-
stjórn Gunnars Thoroddsens hefur til
þessa að miklu leyti snúist um óðaverð-
bólguna og misheppnaðar tilraunir til
að ráða niðurlögum hennar.
Fyrir vikið hafa ýmis önnur viðfangs-
efni stjórnarinnar fallið í skuggann, svo
sem margvíslegar breytingar og umbæt-
ur á sviði félagsmála. Hér er að nokkru
leyti við Gunnar sjálfan að sakast. Á
lokaspretti ævilangrar minnisvarða-
smíðar fataðist leiðtoganum flugið,
hann gældi of lengi við óraunhæfar hug-
myndir um framboð og stofnun nýrrar
stjórnmálahreyfingar fyrir kosningarn-
ar 1983, þá kominn vel á áttræðisaldur
og farinn að heilsu. Þá brást draumur
hans um að ná að sigla í höfn endur-
skoðun stjórnarskrárinnar, þótt ýmsar
af hugmyndum hans hafi um síðir náð
fram að ganga.
Í umfjöllun sinni um ævisögu Gunn-
ars Thoroddsens í tímaritinu Sögu,
skiptir Sverrir Jakobsson íslenskum
stjórnmálaleiðtogum upp í tvo megin-
hópa: þá sem höfðu hugmyndafræðileg
áhrif þrátt fyrir að sitja stutt á valdastól-
um og hina, sem verða fremur metnir á
grunni þess hversu þaulsetnir þeir voru
í embættum. Seinni hópurinn, sá með
bikarasafnið, státar af mörgum slyngum
pólitíkusum og er Gunnar einn þeirra
flinkustu. Upp í hugann kemur texta-
brot eftir Hinrik Bjarnason, sem reynd-
ar var ort um allt annað og öðruvísi
ólíkindatól: „Galdrar voru geymdir í
gömlu skónum hans …“
Soffía Auður Birgisdóttir
Skrásetjarar með
„combinations gáfu“
Sigrún Pálsdóttir. Þóra biskups og raunir
íslenskrar embættismannastéttar
1847–1917. Reykjavík: JPV útgáfa 2010.
„Hvort er nú meira spennandi hér,
sannleikur eða uppspuni?“ Á þessari
spurningu lýkur stuttri en leyndardóms-
fullri frásögn sem stendur eins og nokk-
urs konar formáli að bók Sigrúnar Páls-
dóttur, Þóra biskups og raunir íslenskr-
ar embættismannastéttar 1847–1917.
Sigrún er þó ekki að gefa í skyn að bók
hennar um Þóru og kompaní sé „upp-
spuni“ enda stendur fremst í bókinni:
„Öll samtöl og sviðsetningar í þessari
bók eiga sér stoð í heimildum og eru í
engu tilviki skáldskapur höfundar.“ Lík-
lega á spurningin að vekja lesandann til
umhugsunar um að „sannleikur“ er
hugtak sem erfitt er að höndla, jafnvel
fyrir fræðimenn sem temja sér traust og
fagleg vinnubrögð og eru vandir að
virðingu sinni. Allir fræðimenn velja og
hafna úr heimildum sínum og búa til þá
mynd af veruleikanum sem framreiddur
er í texta fyrir viðtakendur. Á bókarkáp-
unni eru tvær ljósmyndir af Þóru
Péturs dóttur frá ólíkum aldursskeiðum
hennar. Sú á bakhliðinni er tekin meðan
hún er enn ógift heima í föðurgarði en
sú síðari eftir að hún giftist Þorvaldi og
bætti Thoroddsen við nafn sitt. Margar
fleiri ljósmyndir er að finna innan
bókaspjaldanna og í frásögn Sigrúnar
framkallast ein mynd til. Mynd sem
búin er til af Sigrúnu en byggð á marg-
víslegum heimildum en fyrst og fremst
á skrifum Þóru sjálfrar; dagbókum,
ferðabókum og sendibréfum hennar til