Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 34

G u ð n i E l í s s o n
34 TMM 2011 · 3
benti á að bylting hefði orðið í framleiðslu eyðingarlyfja á árunum eftir
síðari heimsstyrjöld, en að sama skapi vantaði rannsóknir á áhrifum
þeirra á náttúruna og heilsu almennings,55 krabbamein þurfi t.d. tíma
til þess að koma fram og að konur og börn væru hugsanlega viðkvæmust
fyrir eitrinu.56 Rannsókn Barbara A. Cohn staðfesti þann ótta hennar.
Vandinn að mati Carsons var ekki síst sá hversu litlir fjármunir voru
lagðir í rannsóknir á hagnýtingu náttúrulegra óvina skaðvalda, „af þeirri
einföldu ástæðu, að þær gefa ekki fyrirheit um gróða á borð við þann,
sem fæst í efnaiðnaðinum“.57 Líklega liggur andúð frjálshyggjumanna á
Carson ekki síst í því að hún treystir ekki markaðnum einum til þess að
ráða úr vandanum. Þeir leggja allt sitt traust á græðgina sem þeir vilja
taka í þjónustu sína eins og Hannes þreytist aldrei á að auglýsa.58
Grein Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar ber fyrst og fremst að
túlka sem pólitíska atlögu að umhverfisverndarhreyfingum nútímans,
en hann hefur sjálfur lagt þær að jöfnu við sósíalisma.59 Áróðursmáttur
greinarinnar er nokkur. Fræðilegt framlag hennar er það að sama skapi
ekki.
III
Undir lok bókar sinnar spyr Rachel Carson sig hvers konar samfélag geti
af sér þá hugmynd að náttúran sé einvörðungu til vegna mannsins. Hún
segir hugmyndir og starfsaðferðir hagnýtu skordýrafræðinnar mestan
part tilheyra „steinöld vísindanna“.60 Gagnrýni Carsons er öðrum
þræði siðferðileg, en hún spyr sig hvort kalla megi þau samfélög menn-
ingarsamfélög sem með almennum eiturefnahernaði leiði svo almennar
þjáningar yfir aðrar lífverur. Áhyggjur Carsons eru þó ekki síður mót-
aðar af jarðbundinni sýn hennar á stöðu mannkyns í umheiminum.
Hún óttast að stríðið gegn náttúrunni leiði til þess að við tortímum
sjálfum okkur í leiðinni.61
Með bók sinni tókst Carson að rjúfa að því er virtist órjúfanlega eitur-
efnavoðina sem bandarískar fjölskyldur sveipuðu sig, en gufurnar úr
pumpunum læstu sig í hvern krók og kima og ekki síst í hugi manna.
Hún segir:
Vér getum gljáð gólf vor með gljáa, sem ábyrgzt er að drepi öll skordýr, er á
honum gangi. Vér getum hengt upp í klæðaskápa vora og fatahlífar renninga,
sem vættir eru í lindan, eða sett þá í skrifborðsskúffur vorar, og þurfum þá ekki
að hafa áhyggjur út af möl í hálft ár á eftir. Í auglýsingum er þess ekki getið, að
lindan sé hættulegt. Ekki heldur í auglýsingum um rafeindatækið, sem sendir
frá sér lindagufu – oss er sagt, að hún sé skaðlaus og lyktarlaus. Hið sanna er þó,