Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 41

„ E n t i l h v e r s e r a ð d v e l j a v i ð s l í k a d a g d r a u m a ! “
TMM 2013 · 1 41
garnengju (garnaflækju) eftir langa legu og í ritgerð sem hann ritaði síðar
um íslensk sjúkdómanöfn segir: „Þennan viðbjóðslega og pínufulla sjúkdóm
hafa inir gömlu kallað miserer eðr miskunn þú“ (Jón Eyþórsson, 1983:xxviii).
Áður en Sveinn kvæntist hafði hann átt í litlu ástarævintýri sem endaði ekki
vel: „Sveinn var líka búinn að reyna pretti af stúlku, efnilegri og ekki fátækri,
við hverja honum varð vel síðasta vetur hans í Hólaskóla; en þá hann tók fyrir
sig að fara suður að Nesi, brá hún vináttu við hann, eignaðist umkomulítinn
prest í Fljótum, sem ei varð langlífur“ (Sveinn Pálsson, 1929:32).
Eins og sjá má af þessari tilvitnun ritar Sveinn söguna í 3. persónu eins og
algengt er í íslenskum sjálfsævisögum fyrri alda. Hann horfir á sjálfan sig úr
fjarlægð og býr til karakter sem er hrekklaus í mótlæti lífsins, treystir for-
lögunum en hefur orðið fyrir vonbrigðum. Sveinn gerir grein fyrir sér sem
elskuðu og þekku barni, sérlega námfúsum pilti í Hólaskóla. Hann var svo
við nám hjá Jóni Sveinssyni, landlækni í Nesi á Seltjarnarnesi, og lynti þar
einstaklega vel við alla í læknishúsinu en segir „þó sumir fyndust, er heldur
álitu hann kænan en hitt, bæði þá og oftar síðan“ (12) og ýjar þar að þeirri
vondu tilfinningu sem oft leitaði á hann, að hann nyti ekki sannmælis. Jón
bauð Sveini svo að halda áfram námi á Íslandi eða fara utan og valdi Sveinn
að fara þótt fátækur væri. Hann stundaði nám við Kaupmannahafnarháskóla
í fjögur ár og hugðist ljúka heimspekiprófi sem tryggði námsstyrk í fimm ár
og jafnvel eitthvað áfram, en var talinn af því, m.a. af Magnúsi Stephensen.
Hann lauk aldrei embættisprófi í læknisfræði sem gerði honum erfitt fyrir
síðar og þýddi að hann komst aldrei út úr fátæktinni.
Ólíkt hafast þeir að, áðurnefndur Magnús og Sveinn sem voru samtíða
í Höfn og rituðu báðir sjálfsævisögur sínar. Magnús dundar við að kaupa
sér föt og glingur, dreypa á madeira, sækja tónleika og leiksýningar (sjá
Ferðarollu Magnúsar) en Sveinn lét eftir sér einstaka leikhúsferð og blöskraði
sumum bruðlið, segir hann (17). Hann segir það sárt: „Að geta ekki aldurs,
tíma og fátæktar vegna tekið ofurlitla hlutdeild í neinu af því ótölulega
marga indæla og undir eins veglega, t. d. söng og hljóðfæralist, dansi, lifandi
tungumála iðkun, nytsömum reisum til lands og sjáar, teiknaralist og s. fr.,
samt fátt eitt sjeð af þeim ótölulega konstverkafjölda, er í þvílíkum stöðum
og löndum standa til boða, og oss Íslendingum ei oftar býðst, vera þó ekki
óupplagður til margs af því, hvað fleirum er virt til óstöðugleiks, sýnir því-
líkum fyrst fyrir alvöru hvað bágt sje að vera fátækur“ (17).
Vini átti Sveinn fáa í Höfn en getur sérstaklega vinfengis við Stefán
Stephensen og þess að þeir voru af ólíkum stigum. Sveinn telur að yfirstéttin,
menntuð og rík, hafi ekki kært sig um alþýðumenn í sínum röðum, fátæka
sveitadurga sem hefjast upp af eigin verðleikum en ekki fyrir efni sín og ætt-
göfgi:
Hans aðalfeil sýnist um þessar mundir hafa verið: að taka of einfaldlega og
trúgirnislega því, sem næst var hendinni, án mæðandi íhugunar þess ókomna og