Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 8

S n o r r i Pá l l J ó n s s o n Ú l f h i l d a r s o n
8 TMM 2013 · 1
Þar mæta þeir ofurefli viðtekinnar hugsunar og standa þannig í sporum
mótmælenda vopnaðir tjáningarfrelsinu andspænis lögvörðu vopnabúri
ríkisvaldsins. Og rétt eins og ofbeldi yfirvaldsins – ólíkt valdbeitingu ein-
staklingsins, sem ekki er einungis ólögleg heldur einnig álitin siðferðislega
röng – hefur orðskilningur hins efnahagslega og pólitíska yfirvalds stöðu
hins sjálfgefna. Samræða verður þannig að draumsýn og baráttan um orðið
og merkingu þess verður í eðli sínu byltingarkennd. Hún snýst um að afkóða
tungumálið, afhjúpa og gildisfella ráðandi merkingu orðanna, og loks steypa
þeim af stalli.
Ferðumst áratug aftur í tímann og hlýðum á framfarapostulann Alain
Belda, forstjóra bandaríska álfyrirtækisins Alcoa. „Það er til fólk sem er á
móti framförum,“ sagði hann í viðtali við Morgunblaðið, aðspurður um rök
andstæðinga Kárahnjúkavirkjunar og álversins á Reyðarfirði, en bætti svo
við: „En til allrar hamingju vex umheimurinn og fólk gerir kröfur um betra
líf. Okkar verkefni er að finna gott jafnvægi þarna á milli.“8
Orðanotkun sem þessi leggur að jöfnu velmegun og hagvöxt, sem sam-
kvæmt Belda er til marks um framfarir, þvert á greiningu von Wrights
sem bendir á að „eini mælikvarðinn á framfarir í lífskjörum manns er
það hvernig hann sjálfur metur ástand sitt“.9 Hún gefur þá mynd af and-
stæðingum virkjunarinnar að þeir séu óvinir framfara og þar með and-
stæðingar velmegunar. En óvini framfara er einungis hægt að sigta út og
benda á séu framfarir séðar og skildar sem óhreyfanlegur fasti – órjúfan-
legur sannleikur; „gott jafnvægi“. Og þó að þær séu það vissulega að mati
Belda og hugmyndasystkina hans, þá tala þau ekki eina tungumál heimsins.
Þau tala takmarkað tungumál framfaragoðsagnarinnar, en í orðaforða þess
er ekkert pláss fyrir eyðileggjandi, kúgandi og ofbeldisfullt eðli framfaranna
sem það boðar.
Í „betra lífi“ Belda er ekki pláss fyrir staðreyndir – og munum að ólíkt
gildum eru staðreyndir mælanlegar – á borð við það að álið sem fyrirtæki
hans framleiðir og bætir núllum á bankareikninga eigenda þess og æðstu
yfirmanna, er og hefur lengi verið meginuppistaða stríðsvopna. „Ál er orðið
að nauðsynlegasta hráefni nútíma hernaðar,“ sagði hernaðarsérfræðingurinn
Dewey Anderson árið 1951 og bætti svo við: „Enginn hernaður er mögulegur,
ekkert stríð er hægt að heyja með góðu móti í dag, án þess að nota og eyða
gífurlegu magni af áli.“10 Og þó að meira en hálf öld sé liðin síðan Anderson
mælti þessi orð hefur samband áls og stríðs ekkert breyst. „Stríð var gott fyrir
Alcoa,“ segir í sögubókum fyrirtækisins, en þátíðin er bæði óþörf og villandi
því stríð er gott fyrir Alcoa og aðra álframleiðendur.11 Mulið ál er aðal-
innihald vopna á borð við Daisy Cutter-sprengjuna og „græni málmurinn“,
eins og almannatenglarnir kalla álið í dag, gegnir meginhlutverki við smíði
léttra og hraðskreiðra farartækja á borð við F18-orrustuflugvélina, sem – til
að troða kirsuberi ofan á jarðarberið á rjómakökunni – gengur fyrir lífrænu
eldsneyti og ber því „hið viðeigandi heiti Græna vespan“, eins og Barack