Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 1 139
þekkti á þeim tíma hafði komið út fyrir
landsteinana. Og Nonni ætlaði ekki
aðeins að sjá undur veraldar heldur ætl-
aði hann sér mikið hlutverk: hann hafði
lent í sjávarháska með Manna bróður
sínum og þá strengt þess heit að gerast
trúboði eins og Frans Xavier, jesúíti sem
fór til Austurlanda. Altént fór það svo,
að á Nonnabókaárum sínum setti þessi
lesandi hér sér þrjú markmið í lífinu og
má rekja eitt og hálft af þeim til Nonna
og hans fordæmis. Ég ætlaði að eignast
heilan vegg af bókum, éta Napóleóns-
köku eða Drottningarperu í Kaup-
mannahöfn eins og Nonni gerði og ger-
ast trúboði í Kína. Með því móti ætlaði
ég bæði að herma eftir heiti Nonna og
fordæmi Ólafs kristniboða. Sú ætlan
varð að vísu ekki að veruleika en þess í
stað fékk ég að ljúka minni Nonnasögu
með því að leika lítið hlutverk í þýskri
sjónvarpsmynd um þennan fróðlega
landa okkar.
Löng bið eftir hamingju
Svo líður tíminn og Gunnar F. Guð-
mundsson sagnfræðingur gerir okkur
þann mikla greiða að setja saman ítar-
lega og vandaða ævisögu Jóns Sveins-
sonar – og gefur okkur, gömlum aðdá-
endum Nonnabóka, prýðilegt tækfæri,
ekki aðeins til að kynnast nánar mann-
inum og höfundarverki hans heldur
sætir ævisagan og þeim tíðindum að
hún hlýtur að gjörbreyta þeim hug-
myndum um Jón Sveinsson og Nonna
hans sem við gerðum okkur í saklausri
lestrarbernsku.
Líklegast er að við höfum dregið þá
ályktun af Nonnabókunum og vinsæld-
um þeirra að Jón Sveinsson hafi átt góða
daga allt frá því hann hefur nám í boði
fransks greifa og aðalsmanns, gengur
síðan í reglu jesúíta, fæst við kennslu og
ritstörf sem koma honum til vegs og
virðingar í því stórveldi sem kaþólska
kirkjan er. En þegar skyggnst er um
heimildir og velt við flestum steinum
eins og Gunnar Guðmundsson gerir af
stakri samviskusemi, þá blasir allt
annað við.
Árið 1934 skrifaði Jón Sveinsson bók
sem heitir „Hvernig Nonni varð ham-
ingjusamur“ og segir frá komu sinni til
Frakklands og námi í kaþólskum skóla í
borginni Amiens þar sem meðal annars
var reynt að ala upp efnispilta frá
Norður löndum með það fyrir augum að
þeir tækju síðar þátt í því að snúa
löndum sínum frá Lúthers villu. Reynd-
ar er það svo, að Jón Sveinsson var alla
tíð í feluleik með einmitt þetta: að greif-
inn franski er ekki „Íslandsvinur“ sem
kostar hann til mennta, heldur jesúíti
sem er kappsamur um kaþólsk trú-
boðsáform á Norðurlöndum, þau sömu
og síðar áttu eftir að opna dyr fyrir
Halldóri Laxness í klaustrinu í Clervaux
í Lúxembúrg. Greifinn, sem Jón gefur
allan heiður af skólagöngu sinni, borg-
aði sjálfur ekki grænan eyri honum til
uppihalds. Það gerði hinsvegar kaþólsk
kona sem hafði misst son sinn í stríði
Frakka við Þjóðverja. Nonni var í góðu
sambandi við þessa fósturmóður sína
allt til dauðadags hennar – en minnist
hvergi á hana í ritum sínum, þótt und-
arlegt megi sýnast (247). Hvað um það:
Jón Sveinsson býr til eftir á þá túlkun að
hann hafi af eigin frumkvæði og í anda
þess heitis sem hann gaf í sjávarháska í
Eyjafirði fengið áhuga á að helga líf sitt
þjónustu við kirkjuna kaþólsku. Það er
hagræðing á sannleikanum, en svo
mikið er víst að áhugann hafði hann –
hann segir til dæmis í bréfi frá mennta-
skólaárunum að hann „færist allur í
aukana“ þegar hann hugsar til þess að
innan tíðar muni hann „færa mínum
kæru samlöndum hin andlegu náðar-
meðöl“ (200).
En síðan leiðir Gunnar Guðmunds-