Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 64

M i l a n K u n d e r a
64 TMM 2013 · 1
Og skáldsagan: efasemdir um hin frægu einkunnarorð Balzacs, „skáld-
sag an á að keppa við skráninguna í þjóðskrána“; þessi efi á ekkert skylt við
ögrun framúrstefnumannanna sem skemmta sér við að sýna einhverjum
bjánum hvað þeir eru nútímalegir; hann gerir einungis (svo lítið ber á) tækið
til að framleiða blekkinguna um raunveruleikann þarflaust (eða nánast
óþarft, valkvætt, ekki-mikilvægt). Í þessu sambandi, smá athugasemd:
Ef persónu er ætlað að keppa við þjóðskrána verður hún fyrst og fremst að
bera raunverulegt nafn. Allt frá Balzac til Prousts er ekki hægt að hugsa sér
nafnlausa persónu. En Jakob hjá Diderot hefur ekkert ættarnafn og meistari
hans hefur hvorki fornafn né ættarnafn. Panúrg, er það ættarnafn eða for-
nafn? Fornafn án ættarnafns, ættarnafn án fornafns eru ekki lengur nöfn
heldur tákn. Aðalpersónan í Réttarhöldunum er ekki Jósef Kaufmann eða
Krammer eða Kohl, heldur Jósef K. Persónan í Kastalanum missir meira að
segja fornafnið sitt og gerir sér einn einasta bókstaf að góðu. Die Schuldlosen
eftir Broch: ein af aðalpersónunum ber bókstafinn A. Í Svefngenglunum
eru Esch og Hugueneau ekki með nein fornöfn. Aðalpersónan í Manni án
eiginleika, Ulrich, er ekki með neitt ættarnafn. Allt frá því ég skrifaði fyrstu
smásögurnar mínar hef ég ósjálfrátt forðast að gefa persónunum nöfn. Í
Lífið er annars staðar er aðalpersónan aðeins með fornafn, móðir hans er
bara kölluð „mamma“, vinkona hans „sú rauðhærða“ og elskhugi hennar „sá
fertugi“. Er þetta bara tilgerð? Ég gerði þetta á sínum tíma algerlega ósjálfrátt
og það var ekki fyrr en seinna sem ég áttaði mig á merkingu þess: ég hlýddi
fagurfræði þriðja skeiðsins: ég vildi ekki telja fólki trú um að persónurnar
mínar væru raunverulegar og ættu sér ættartal.
10
Thomas Mann: Töfrafjallið. Heillangir kaflar þar sem fjallað er um
persónurnar, fortíð þeirra, klæðaburð, talsmáta (allskyns málkæki), o.s.frv.;
afar nákvæmar lýsingar á lífinu á heilsuhælinu; lýsing á sögutímanum (árin
fyrir fyrri heimsstyrjöldina): til dæmis siðirnir á þeim tíma: mikill áhugi á
ljósmyndun sem þá hafði nýlega verið fundin upp, allir eru sólgnir í súkkul-
aði, teikningar sem voru unnar blindandi, esperantó, kaplar, hlustað á hljóm-
plötur, miðilsfundir (Mann er sannkallaður skáldsagnahöfundur og notar til
að lýsa tíðarandanum siði sem dæmdir eru til að gleymast hjá venjulegum
sagnfræðingum). Löng og ítarleg samtölin afhjúpa upplýsingagildi sitt þegar
þau fara út fyrir meginviðfangsefnin og meira að segja draumarnir hjá
Mann eru lýsingar: eftir fyrsta daginn á heilsuhælinu sofnar Hans Castorp,
söguhetjan unga; ekkert er eins hversdagslegt og draumurinn sem hann
dreymdi þar sem viðburðir dagsins á undan eru endurteknir örlítið bjag-
aðir. Við erum komin langt frá Breton sem lítur svo á að í draumum leiki
ímyndunaraflið lausum hala. Þarna er hlutverk draumsins aðeins eitt: að
kynna lesandanum aðstæður betur, festa í sessi raunveruleikablekkinguna.