Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 63

A f v e r k u m o g k ö n g u l ó m
TMM 2013 · 1 63
miklum vonbrigðum. En þau skiptu einungis því meira máli fyrir mig. Það
skýrir ef til vill hvers vegna ég var með sérstakt ofnæmi fyrir þeim leiðindum
sem helltust yfir Debussy þegar hann hlustaði á sinfóníur eftir Brahms eða
Tsjækovskís; með ofnæmi fyrir skrjáfinu í sístarfandi köngulónum. Það
skýrir ef til vill hvers vegna ég var svo lengi ónæmur fyrir list Balzacs og
hvers vegna ég hafði alveg sérstakt dálæti á Rabelais.
8
Rabelais vissi ekki hvað tvískipting í stef og brýr, forgrunn og bakgrunn
var. Hann snarar sér léttilega frá alvarlegu viðfangsefni yfir í upptalningu á
þeim aðferðum sem hinn ungi Gargantúa fann upp til að skeina sig, en engu
að síður skipta allir þessir kaflar, hvort sem þeir eru léttvægir eða alvarlegir,
fagurfræðilega jafn miklu máli fyrir hann, og ég hef jafn gaman af þeim
öllum. Þess vegna var ég svo hrifinn af verkunum hans og annarra gamalla
skáldsagnahöfunda: þeir fjalla um það sem heillar þá og hætta þegar þeir eru
ekki heillaðir lengur. Þeir sömdu svo frjálslega að ég varð alveg stórhrifinn:
að skrifa án þess að búa til spennu, án þess að setja saman sögu og reyna að
gera hana trúverðuga, skrifa án þess að lýsa tímabili, þjóðfélagshópi, borg;
láta allt þetta lönd og leið og halda sig aðeins við aðalatriðin; sem þýðir:
að semja verk þar sem engin þörf er fyrir brýr og uppfyllingarefni og þar
sem skáldsagnahöfundurinn þyrfti ekki, til að virða formið og kröfur þess,
að fjarlægja eina einustu línu um það sem honum liggur á hjarta, það sem
heillar hann.
9
Nútímalist: uppreisn gegn því að herma eftir raunveruleikanum í nafni sjálf-
stæðra lögmála listarinnar. Ein aðalkrafan í framkvæmd þessa sjálfstæðis: að
allar stundir, allir hlutar verks hafi jafn mikið fagurfræðilegt vægi.
Impressjónismi: landslag hugsað sem rétt og slétt sjónrænt fyrirbæri,
þannig að manneskja þar skipti ekki meira máli en runni. Kúbistamálararnir
og abstraktmálararnir gengu enn lengra með því að taka út þriðju víddina
sem, óhjákvæmilega, skipti málverkinu upp í misjafnlega mikilvæga hluta.
Í tónlist kemur fram sama tilhneiging til að jafna út fagurfræðilega allar
stundirnar í tónverki: Satie, þar sem allt er svo einfalt að það er ögrandi
höfnun á stílbrögðum þeirrar tónlistarhefðar sem hann fékk í arf. Debussy,
galdramaðurinn, sem ofsótti fræðilegu köngulærnar. Janacek sem tók út alla
tóna sem ekki voru bráðnauðsynlegir. Stravinski sem snýr baki við arfleifð
rómantíkurinnar og klassíkurinnar og leitar að forverum sínum meðal
meistara fyrri hluta tónlistarsögunnar. Webern sem snýr aftur til einstefj-
unar sui generis (það er að segja tólftóna tónlist) og nær meiri hnitmiðun en
nokkur maður hafði gert sér í hugarlund á undan honum.