Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 15

G e t u r þ ú s t a ð i ð í v e g i f y r i r f r a m f ö r u m ?
TMM 2013 · 1 15
Vitundin um að brjóta upp samfellu sögunnar er byltingarstéttum eiginleg á
því augnabliki sem þær láta til skarar skríða. Franska byltingin tók nýtt tímatal
í notkun. Fyrsti dagurinn í hverju dagatali gegnir því hlutverki að draga saman
tíma sögunnar. Og að grunni til er það alltaf sami dagurinn sem snýr aftur í formi
hátíðisdaga, sem eru minningardagar. Dagatölin telja sem sagt tímann ekki á sama
hátt og klukkur gera. Þau bera vitni söguvitund sem virðist hafa horfið sporlaust úr
Evrópu fyrir um hundrað árum. Strax í Júlíbyltingunni átti sér stað atvik þar sem
þessi vitund fékk að njóta sín. Þegar fyrsti dagur átakanna var að kvöldi kominn,
kom í ljós að skotið hafði verið á turnklukkur víða um París á sama tíma án þess að
nein tengsl hafi verið þar á milli. 28
Þetta uppbrot á samfellu sögunnar „fangar tímann“, eins og þýski heim-
spekingurinn Herbert Marcuse komst að orði,29 og lýsir um leið yfir algjöru
gjaldþroti ríkjandi hugmyndafræði og strúktúra samfélagsins, og bindur
þannig táknrænan enda á tíma kúgaranna. Í anda föngunar tímans og þess
sem rithöfundurinn William Burroughs kallaði að „sprengja gat á tímann“,
ráðast Angeli Novi gegn línulegu tímaskyni og hugsun með því að afnema
á köflum tímakóða myndefnisins sem þau meðhöndla. Þannig afmást
mörk ólíkra mynda. Þannig hverfa gjár sem áður héldu tveimur eða fleiri
ólíkum hugmyndum og sögulegum atburðum aðskildum. Og úr verður líf-
rænt upplausnarástand sem getur af sér ófyrirsjáanlega, kaótíska, stafræna
mynddrullu – með öðrum orðum: anarkí, hina æðstu synd. Með afkóðun
söguskilnings, tímaskynjunar og hugsunar er okkur ekki einungis fært að
brjóta upp bilið milli hugmynda og atburða sem samkvæmt línulegri sögu-
skoðun framfaragoðsagnarinnar eru til marks um krómatískt skref fyrir
skref í ferðalaginu til fyrirheitna landsins; heldur reisa á sama tíma brýr
milli andófs og uppreisna á ólíkum stöðum heimsins og sögulega fjarlægum
tímabilum.
Það sama gildir um tungumálið, því ekki síður en klukkan – vítahringur
vinnunnar, líf mannsins í gangverki vélarinnar – er ráðandi merking orð-
anna undir framfaragoðsögninni einungis enn eitt tannhjólið. Rétt eins og
tölur klukkurnar eru tákn um tiltekin skref í viðhaldi gangverksins, felur
merking hvers orðs – hvers frasa, hverrar klisju – í sér niðurnegldar venjur
og hugmyndafræðilega fasta. Árásirnar á klukkurnar haldast þannig aug-
ljóslega í hendur við árás á orðin – afkóðun tungumálsins. Eins og sprettunál
rekur hún upp orðspor og merkingarþræði framfaragoðsagnarinnar. Líkt
og hnífur sker hún í sundur silkiborða frasanna. Eins og gríðarstór skófla
mokar hún upp hina kviksettu. Sem óvelkominn skrúflykill laumast hún
milli tannhjóla vélarinnar og stendur þannig í vegi fyrir snúningi þeirra.
Þannig opnast dyr, en ekki að vélum heldur að hugsun, skynjun og tilveru
handan goðsagnarinnar – að ófyrirsjáanlegum og takmarkalausum mögu-
leikum lífs án vélarinnar.30