Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 140

D ó m a r u m b æ k u r
140 TMM 2013 · 1
son það ofurvel í ljós, að „hamingjan“
var ekki á næsta leiti. Vegur Jóns Sveins-
sonar í reglu jesúíta var grýttur og varð-
aður mörgum vonbrigðum. Reglan var
ströng og krafðist járnaga og skilyrðis-
lausrar hlýðni hvers liðsmanns við yfir-
boðara sína. Nonna var meira að segja
synjað um að fá að vera við dánarbeð
kærs bróður síns, Manna, sem einnig
hafði gengið í reglu jesúíta. Jón reyndi
sem best hann gat að láta allt yfir sig
ganga, að taka öllu „með þolinmæði og
gleði“ (233), en sú auðmýkt reynist
honum erfið. Hann er að námi og prest-
vígslu lokinni látinn starfa með jesúít-
um í Danmörku við kennslu í mennta-
skóla sem þeir ráku og reynir líka fyrir
sér sem trúboði meðal Dana. En allt
gengur það heldur dapurlega. Átök
innan reglunnar (m.a. milli franskra og
þýskra jesúíta), ágreiningur um það
hvaða lönd eða svið hver tekur að sér og
hvað beri að gera – allt verður þetta til
þess að draumur hans um að flytja
kaþólskan boðskap á Íslandi rætist ekki.
Í Danmörku virðist honum farið illa
með sína starfskrafta, hann ber kala til
yfirboðara sinna, allt er sem unnið fyrir
gýg. Hann trúir dagbók sinni frá Dan-
merkurárunum fyrir því að allur hans
„brennandi áhugi“ og „postullegur eld-
móður“ sé „kafnaður, dauður“. Hann er
ekki prestur að sálarfari ef svo mætti
segja, hann er ekki sæll í sinni einsemd
eins og t.d. annar kaþólskur höfundur,
trappista munkurinn Thomas Merton.
Og hinir dimmu dagar í lífi jesúítans
íslenska voru margir og lítt bærilegir. Í
bréfi sem Jón skrifaði íslenskum forn-
vini sínum löngu síðar (1931) tekur
hann mjög djúpt í árinni: „Í meira en
þrjátíu ár fannst mér stöðugt eins og ég
hefði verið grafinn lifandi og óskaði
þess oft að ég mætti deyja“ (292).
Um þessa hluti þagði Jón Sveinsson
að mestu alla ævi – og það er að líkind-
um bæði vegna hins kaþólska aga sem
hann gekkst undir, þeirrar heimanfylgju
sem bannar sjálfsvorkunn og loks vegna
þeirra gleðilegu umskipta sem hann
nefnir í fyrrgreindu bréfi frá 1931, þá 74
ára gamall. Hann segir: „En svo allt í
einu varð ég frjáls og til mín kom ham-
ingjan, og hún hefur fylgt mér síðan
eins og þjáningin gerði áður“ (292).
Í sælureit
Hamingjan sem hér er nefnd – það er
hlutskipti rithöfundarins, höfundar
bókanna um Nonna og hans sælu ævin-
týri á heimaslóðum og á leið hans út í
heim. Ritstörfin urðu, eins og ævisögu-
höfundur sýnir ágætlega, Jóni Sveins-
syni sú meina bót sem sköpum skipti –
athvarf, uppreisn, göfugur tilgangur,
endurheimt sambands við aðrar mann-
eskjur. Hann fann sér svar við einsemd
og vonbrigðum með því „að hverfa aftur
til bernsku sinnar, leita á vit upprunans
í íslenskri náttúru“ og gerði sér úr
minningum og hugsýn „sælureit þar
sem hann gat átt athvarf í stormum lífs-
ins. Þar fann hann sjálfan sig aftur, varð
djarfur og hraustur, jafnoki annarra og í
góðri sátt við umhverfi sitt og samferða-
menn“ (379). Slíkri niðurstöðu verður
ekki í móti mælt, né heldur þeirri sem
reifuð er á öðrum stað: Jón Sveinsson
leggur í bókum sínum svo mikla áherslu
á það frelsi sem Nonni hefur eða tekur
sér til að stefna sér í ævintýri (og háska)
og ljúka þeim með heiðri og sóma – að
bókarhöfundur spyr hvort Nonnabæk-
urnar séu ekki „öðrum þræði andófs-
bókmenntir, viðbrögð höfundar við því
ófrelsi sem hann taldi sig verða fyrir í
strangri reglu, lofsöngur um það sem
hann þráði en fékk ekki notið til fulls
nema í draumum sínum og bókum“
(333).
Við eigum auðvelt með að samþykkja
að Nonnabækurnar séu höfundinum