Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 13

G e t u r þ ú s t a ð i ð í v e g i f y r i r f r a m f ö r u m ?
TMM 2013 · 1 13
frjálslynda lýðræðis og frjálsa markaðar, drifnar áfram á eldsneyti fram-
faranna – sé vissulega ekki fullkomið, sé það þrátt fyrir allt besta mögu-
lega hugmyndakerfið sem í boði er; þá er um að ræða skólabókardæmi um
sam þykki að hætti Bernays. Enn einn frasinn tugginn manna á milli, til
þess gerður að festa í sessi þá kreddu að hver einasta hugmynd um ólíka
lifnaðarhætti og öðruvísi samfélagsskipulag en ríkir hér og nú, sé þeim
ókosti búin að standa ekki jafnfætis hinu ófullkomna en þó besta fyrir-
komulagi sem í boði er og alltaf verður. Amen og útgöngusálminn syngur
Margaret Thatcher: „Það er ekkert alternatíf.“
Koffínlausar lausnir
Í skugga sálmsins stendur hin þversagnarkennda lausnakrafa. Gagnrýni
krefst alltaf lausna og kallar á valkosti, og í viðleitni sinni við að bregðast
við þeirri kröfu er sá sem gagnrýnir framfarastjórnmálin þjakaður af
bernaysísku samþykki samfélagsins á því að raunverulegar lausnir séu ekki
einungis óvelkomnar heldur einnig ástæðulausar. Og þar sem samþykkið
þenur út vængi engilsins og stendur í vegi fyrir raunverulegum lausnum á
hryllingnum sem hann sér, upplifir hann sig oft tilneyddan að koma í staðinn
með sniðugar lausnir til að selja samfélaginu. Þær skulu vera einfaldar svo
samfélagið skilji þær og kaupi um leið; jákvæðar, því skorin hefur verið
upp herör gegn neikvæðni; neyslumiðaðar svo hægt sé að framkvæma þær
í gegnum hversdagsleg verk þegnanna; einstaklingsmiðaðar, því þú þarft
sjálfur að „vera breytingin sem þú vilt sjá í heiminum“, eins og Gandhi sagði
(reyndar aldrei25) svo spaklega; og loks friðsamar, því valdbeiting hinna
valdalausu er fordæmd og síst af öllu sjálfgefin.
Í slíkum viðbrögðum við lausnakröfunni kristallast það sem slóvenski
heimspekingurinn Slavoj Žižek kallar koffínlausan raunveruleika. Í dag
býður markaðurinn upp á ógrynni varnings sem sviptur hefur verið ill-
ræmdum eiginleika sínum, segir Žižek og tekur sem dæmi koffínlaust kaffi,
áfengislausan bjór og fituskertan rjóma:
Og listinn heldur áfram: Hvað um sýndarkynlíf sem kynlíf án kynlífs, kenningu
Colins Powell um hernað án mannfalls (okkar megin, að sjálfsögðu) sem hernað
án hernaðar, endurskilgreiningu samtímans á stjórnmálum sem stjórnkænsku sér-
fræðinga sem stjórnmál án stjórnmála?26
Og getum við þá ekki bætt við grænni orku, umbótum innan kirkjunnar,
samfélagslegri ábyrgð stórfyrirtækja – hverri einustu hugmynd sem fram-
kvæmd hefur verið í kjölfar ákalls um lausnir á vandamálum sem upp
koma og skekkja ímynd stöðugleikans? Í andrúmslofti endaloka hugmynda-
fræðilegra átaka dafnar ekki ólíkur gróður og gagnrýni hneigist því gjarnan
til koffínlausra lausna. Spurningin um vernd eða vinnslu náttúruauðlinda
snýr þannig ekki að því hvort og þá hvers vegna – eða hvers vegna ekki – ætti