Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 1 141
sjálfum í senn raunabót og staðfesta í
tilverunni. Því þurfum við ekki að
undrast það, þótt bækurnar sýni að í
heimi Nonna ríki „heiðríkjan ein“ (59) –
að þar sé gott mannlíf, fagurt um að lit-
ast og skemmtilegt, þar bíði við hvert
fótmál „yndislegar lífshættur“ eins og
Halldór Laxness komst að orði í grein
um kynni þeirra Nonna. („Við Nonni“,
Reisubókarkorn). Við búumst við því að
Jón Sveinsson fegri æskuár sín í Nonna-
bókum – slíkt gera menn yfirleitt sem
rifja upp þá tíma þegar allt var þeim
nýtt og gerðist í fyrsta sinn. En samt er
það svo, að lesanda ævisögunnar kemur
á óvart, hve mikið djúp er einatt staðfest
milli þess sem gerðist í raun og þeirra
atburða sem lesendur Nonnabóka
kynntust. En þá hluti hefur Gunnar
Guðmundsson skoðað af heiðarlegri
þrautseigju og fundvísi – og hafði
reyndar gert grein fyrir þeim í grein
sem hann birti í tímaritinu „Merki
krossins“ og nefndi „„Sannleikurinn“ í
Nonnabókunum“ (1. hefti 2006).
Gunnar sýnir til dæmis fram á að
sjálf æskuár Jóns Sveinssonar hafa verið
miklu erfiðari og dapurlegri en ráða má
af bókunum. Eins og Jón Sveinsson gat
sjálfur lesið um þegar hann komst full-
orðinn í dagbækur föður síns, var sam-
búð foreldranna ýmsum meinum bland-
in – móðir hans kom ólétt eftir annan
mann í hjónabandið, faðir hans drakk
stundum illa, hélt kannski framhjá. Basl
og eymd við bæjardyr: til dæmis er
Nonni tökubarn, sendur burt frá móður
sinni, þegar tilboðið fræga um nám í
Frakklandi berst henni. Um allt þetta
þegja Nonnabækur – og því ekki það?
Jón Sveinsson vildi af mörgum ástæðum
segja frá því einu í bókum sínum sem
gott væri og uppbyggilegt. Hér er líka
ýmislegt sem ekki kemur öðrum við:
ekki vill hann í neinu kasta skugga á
minningu móður sinnar – enn síður en
hann vildi kasta rýrð á sína kirkju t.d.
með því að viðra opinberlega sambúðar-
vanda í Jesúfélaginu. Því kemur það
heldur ekki svo mjög á óvart þegar Jón
Sveinsson verður uppvís að því að
skálda lýsingu á hjartnæmri skilnaðar-
stund þeirra móður hans – hann setur
inn í frásögn af þeim degi í „Nonna“
þann sára söknuð sem hann fann til
löngu síðar, hugsandi til þess að hann
átti aldrei eftir að sjá móður sína framar
(88).
Hvers konar sannleikur?
Einkennilegra en þöggun eða fegrun er
þó það, hve mikið af atburðum Nonna-
bóka reynist tilbúningur. Gunnar Guð-
mundsson rekur það allt ítarlega, bæði í
ævisögunni og fyrrnefndri grein. Í bók-
unum fer mikið fyrir slíkum atburðum
sem gera allt stórbrotnara og meira
spennandi fyrir lesendur og auðvelda
Nonna um leið að vera það fágæta
íslenska veraldarundur á ferð um heim-
inn sem mörgum finnst hann vera og
hann vill helst vera sjálfur. Viðureignir
við ísbirni í bókunum „Á Skipalóni“ og
„Nonni“ áttu sér aldrei stað. Ferðir með
Valdimar yfir sundið til Svíþjóðar og
um Sjáland með átökum við „sjóræn-
ingja“ (sænskt óknyttagengi), og tvísýn
samferð með sígaunum („brúna fólk-
inu“) á sirkusreisu – allt á þetta meira
skylt við uppákomur í frægum skemmti-
sögum en veruleikann (sjá 143 og víðar).
Án illkvittni skulum við taka eftir því,
að allt lyftir þetta undir sjálfsmynd
Nonna – hann er gerður bæði hugrakk-
ari og úrræðabetri en efni standa til og
hann bregst alltaf rétt við – ekki síst
þegar minni máttar eru beittir yfirgangi.
Einna lengst gengur tilbúningurinn í
sögunni af því þegar Nonni og Manni
fara á sjó, lenda í lífsháska, vinna heit
sem áður var nefnt um að feta í fótspor
frægs kristniboða og er svo fyrir guðs